Afscheid

De momenten ‘s ochtends, als we net zijn opgestaan, zijn ons dierbaar. Hanneke zit in de kamer, ik doe de gordijnen open, maak alvast een kop koffie voor haar klaar en ga dan de keuken in om het ontbijt te regelen. Soms zet ik eerst nog in de kamer een cd op, bij voorkeur een cd die ik speciaal voor Hanneke heb samengesteld met nummers waarvan ik weet dat zij er dol op is. Muziek heeft, zeker samen met koffie, een opbeurende werking en als ik dan met het ontbijt terugkom in de kamer, zit zij te zingen of staat zij te dansen. Zij kan prachtig dansen. Ik kijk graag naar haar (ikzelf ben niet zo’n danser), mijn vrouw die nog steeds zo is als zij was toen ik haar 50 jaar geleden leerde kennen, onvermoeibaar swingend, puntig sensueel, zo vanzelf ritmisch. Ja, zij is bijna 73, maar als zij danst is zij leeftijdloos.
Soms ook spreekt zij, ik heb het nadrukkelijk niet over praten maar over spreken, en dat doet zij precies zoals zij danst. Van binnen naar buiten, zonder in de spiegel te kijken. Zij geeft door wat zij uit de nacht heeft meegenomen. Zo was het ook een paar dagen geleden, ik kwam met het ontbijt binnen en zij stond op, keek mij aan en sprak: De dood is niet voor te stellen en tevens is het heel normaal. Het is inbegrepen en toch een verlies. Dan is dus ook het verdriet dat erbij hoort heel normaal. Ik noteerde het meteen. Het was een echte Hanneke-constatering, die niet helemaal uit het niets kwam, want we waren al weken in afwachting van het verscheiden van een goede vriend. Maar toch, we hadden het daar die ochtend nog niet over gehad. Zij zei het alsof ik een beetje domme vraag had gesteld, die zij nu voor eens en voor altijd wilde beantwoorden.

Hanneke danst zoals zij danst, zij denkt zoals ze denkt. Zij laat zich niet hinderen door twijfels en misschienen. En zo spreekt ze ook.
Haar gedecideerdheid is misschien wel haar grootste kracht, ook nu nog, nu de alzheimer haar toch flink heeft aangetast. Zij kijkt niet om in twijfel, zij tast niet bij de ander af of hetgeen zij zegt en ziet wel juist is en zij trekt zich weinig, heel weinig aan van wat een ander vindt. Het woord ‘discussie’ is voor haar een soort vloek, iets is waar of het is niet waar, daar kun je niet over discussiëren.
Ik werd daar vroeger bij tijd en wijle crazy van (en ik was niet de enige, kan ik je verzekeren), maar ik ben haar stelligheid meer en meer gaan waarderen. Er moet nog steeds zo nu en dan stevig geknokt worden, dat hoort erbij, maar het is geen vechten in de leegte, want zij is te warmbloedig en te beweeglijk van geest om lang fundamentalistisch te blijven. Bovendien is haar gevoel voor humor te sterk. Zij heeft trouwens ook vaak gelijk en dan blijkt dat al dat begripsvolle nuanceren van mij ook een zwakte kan zijn.
Je moet ervan houden, van dat rechtlijnige het één of het ander. Ik had het zeker niet in mijn profiel staan, 44 jaar geleden toen we trouwden, en ik heb een tijdlang en ook nog daarna alles op alles gezet om haar te hervormen. Maar ja, ik hield toch meer van haar dan van mijn profiel. En ik heb gaandeweg ontdekt dat het ook heel prettig is een partner te hebben die geen geheimen opbouwt. Geen kuil vol grieven, geen geheime verhoudingen, geen dagenlange stiltestraffen.

En nu is het zover. Onze vriend heeft deze aarde verlaten. Zijn vrouw belde ons om het te vertellen. Wij wisten dat het ieder moment kon gebeuren en hadden al zes weken een reis uitgesteld, omdat wij er voor hem maar vooral voor haar wilden zijn. Het was een stil verdriet, niet verscheurend, zacht ook, omdat het goed was dat zijn lijden nu was beëindigd. Drie uur later werd ik gebeld door de moeder van een jonge vrouw (24 jaar) die ons heel lief is – wij kennen haar nu bijna 5 jaar, sinds wij in Zutphen wonen. Zij vertelde dat haar dochter gisteren was overleden. Wij wisten dat ze ziek was en in het ziekenhuis lag, we hadden haar na de Kerst nog gesproken, en nu was zij dood. Het was een diep verdriet, het is een diep verdriet, het scheurt.
Natuurlijk, zo is het leven, er is geen ongeloof en geen verontwaardiging of woede, maar het is smart, toch steeds weer, dit afscheid, smart in liefde. Alle geloof en alle hoop deinst daarvoor terug.

Ik zeg weleens dat de dood een deur is, de laatste deur, maar dat blijft toch beeldspraak. Alsof er daarachter iets is, alsof er een daarachter is. Ik zeg met Hanneke dat ik mij de dood niet kan voorstellen, maar dan maak ik er met mijn poëtisch vermogen toch iets voorstelbaars van. Er is in ieder geval iets, nietwaar, want als er een deur is, dan is daarachter een ruimte, een iets. Maar iets en niets is hier in deze wereld, waar alles een unieke vingerafdruk heeft, waar alles een eigen plaats heeft in de ruimte en een begin- en een eindpunt in de tijd. Is er daar een iets en niets, daar wat geen daar is en geen wat?
Wat ik weet is dat ik eerbied voel, wanneer iemand stervende is en deze aarde verlaat. Daar hoef ik niets voor te doen of te denken. Het sterven, de dood, is net als de geboorte een groots en majestueus gebeuren. Ik voel eerbied en verdriet.
De jonge vrouw die hier niet meer is, ik heb nooit iemand gekend zoals zij, zo serieus en zo dartel, zo thuis in het natuurlijke, zoals zij was met haar hond (en ook zo’n hond heb ik nooit eerder gekend, zoals hij voor haar uit liep en dan bij een zebrapad wachtte en naar haar omkeek), zoals zij zoekende was, peinzend, ervan overtuigd dat een groot geluk haar wachtte. Zij is niet meer hier.

Mensen zeggen dat alles bewustzijn is en dat je dus niet verdrietig hoeft te zijn, wanneer het omlijnde persoonlijke bewustzijn uiteenvalt en doodgaat, omdat het dan weer samenvalt met en oplost in de totale eenheid van bewustzijn. Dat is best mogelijk, ik wil het graag geloven en ik ken het ook met mijn omlijnde bewustzijn, maar, lieve mensen, ik houd toch zo van juist die vorm, juist die gedaante, die glimlach, die klank van de stem, die beweging, hoe mijn vrouw danst, hoe mijn kinderen geboren zijn, hoe onze buurman in zijn scootmobiel voorbijrijdt en zijn hand opsteekt, ik houd zelfs van de regen, de wind en de winter. Ik houd van die unieke vorm waarin de eenheid zich steeds weer uitdrukt. Als die vorm uiteenvalt, is het eens en nooit meer, en dan ben ik verdrietig en in de rouw. Zo doet de eenheid dat in mij.
Vaarwel, vaarwel, Paul, lieve gewetensvolle verre vriend, kunstenaar, schoolmeester met je vaardige handen, je genietende mond, in al je ernst onschuldig als een kind, vaarwel, vaarwel, Didi Bo, terugkerend licht in ons bestaan, zo serieus, zo dartel, wij waren altijd blij je te zien, vaarwel, vaarwel.

De dood is niet voor te stellen en tevens is het heel normaal. Dan is dus ook het verdriet dat erbij hoort heel normaal.