Als een kaarsvlam in de tocht[i]. Zo heb ik mij de afgelopen maand gevoeld.
Drie weken geleden begon mijn vakantie. Ik had heel veel zin om te schrijven en ik was ook nog eens sterk geïnspireerd. Toen kreeg ik een niersteenaanval, een stortbui van steentjes (zo noem ik het voor mijzelf) die maar duurde en duurde, en daaroverheen kreeg ik de afgelopen week een soort griep (bestaat griep dan nog?) waardoor ik drie dagen het bed moest houden. Omdat ik niet zeker wist of het wel griep was en ik mij te beroerd voelde om mij te laten testen, brachten Hanneke en ik die tijd samen door, zonder hulp van anderen.
Als ik zo ziek ben (Hanneke heeft een fantastisch afweersysteem, altijd gehad, zij valt en breekt botten, maar die kleine zwarte beestjes, zoals zij ze noemt, komen er bij haar niet door), komt Hanneke graag naast mij liggen. Zij vindt het knus, we hebben alle tijd en we zijn samen. Zo nu en dan, vaker dan mij lief is, staat ze op, gaat zich aankleden en nodigt mij daar ook toe uit. ‘Kom je?’ zegt ze dan, niet zonder verbazing omdat ik blijf liggen. ‘Sta je niet op?’
‘Nee, joh, ik ben ziek,’ brom ik, ‘al een hele tijd.’
‘Wat heb je dan?’ Korte, zich herhalende gesprekken. Wel vermoeiend. Vooral omdat ik zo benauwd ben en hoofdpijn heb en eigenlijk alleen maar behoefte heb aan rust en stilte. Hanneke is altijd energiek geweest en dat is niet minder geworden. Zij communiceert graag, ook als ze wakker wordt ’s nachts. Dat is zeker toegenomen tijdens haar ziekte, terwijl ik juist veel stiller ben geworden. Daar is op zich niets aan te doen, want we kunnen zoals je begrijpt geen afspraken meer maken. Het is dus gegeven werkelijkheid, waarmee ik heb om te gaan. Dat doe ik door zelf stil te zijn, vriendelijk stil uit mijzelf. Dat is het meest natuurlijke en dat werkt bovendien heel goed, een tijdje, want zij houdt van mij en van mijn stilte. Maar ja, de woorden komen steeds terug en wat mij dan het meest helpt, ook als ik ziek in bed lig, is dat ik besef dat wat zij zegt uit een goed hart komt. Een goed hart maakt veel goed.
Toen
Ja, ik prijs mij gelukkig dat mijn vrouw geen pestkop is. Er is geen boosaardigheid in haar. In ieder geval niet ten opzichte van mij. Het lijkt mij heel moeilijk om een partner met alzheimer te hebben (ook zonder alzheimer trouwens), die mopperig door het leven gaat en zijn/haar ongenoegen op je afreageert. Zoals het mij ook heel moeilijk lijkt om een partner te hebben die zich innerlijk van je heeft afgewend en zwijgend door het leven gaat. Nee, dan heb ik toch duizendmaal liever deze opgetogen vrouw.
In bed lig ik na te denken over allerlei verhoudingen in mijn leven, de verhouding tot mijn vrienden, mijn kinderen, mijn leerlingen – ze passeren de revue, is er nog iets dat moet gebeuren, iets dat mij te doen staat? Ik ben een kaarsvlam in de tocht, wat staat mij nog te doen voordat ik uitdoof? En ik bezin mij in onze intieme nabijheid op mijn verhouding met Hanneke. Als het ware aan de vooravond van de dood, mijn dood, haar dood.
Zij vraagt mij door de dag heen vaak, ik heb daar al eerder over geschreven, wat wij toch met elkaar hebben, hoe dat heet wat wij zijn. Als ik haar dan vertel dat wij getrouwd zijn, brengt dat hilariteit teweeg, vermengd met verbazing en verrukking. Voor haar is het iedere keer weer helemaal nieuw. ‘Heus waar?’ zegt zij, ‘Getrouwd? Hoe lang dan?’ En als ik dan zeg dat we bijna 50 jaar getrouwd zijn, neemt de verbazing toe. ‘Zo lang? Hoe hebben we dat gedaan?’
Ja, dat is wat je noemt een goede vraag. Hoe hebben we dat gedaan? Ik weet het niet, maar we hebben het wel gedaan.
Vroeger wist ik het wel. Ik wist dat ons huwelijk rustte op vier pijlers: we waren in verschillende opzichten een team, het klikte qua intellect en belangstelling, we hadden een boeiend liefdesleven en we zaten geestelijk op dezelfde lijn.
En wat is daar nu van over? Van die vier pijlers zijn de eerste drie afgebrokkeld en tot niets of bijna niets gereduceerd. De vierde is geen pijler meer, maar onze verhouding.
En nu
We zijn niet meer zoals vroeger een team. We pakken problemen niet meer samen aan, we verdelen de taken niet. In de dagelijkse praktijk doe ik bijna alles. Maar Hanneke doet wel wat zij kan, dat vind ik vaak ontroerend. Zo trekt zij aandachtig het bed recht als wij geslapen hebben en slaat het aan mijn kant open voordat ik erin ga (dat deed zij vroeger nooit). En zij wil graag dat ik voorlees wat ik heb geschreven en zij heeft daar ook een reactie op. Zij moedigt mij aan. De solidariteit, de basis van een team, is niet weg. De solidariteit is als het ware buiten de vormen om nog steeds aanwezig.
Onze gemeenschappelijke belangstelling heeft een drastische wijziging ondergaan. We lezen niet meer dezelfde boeken en spreken daar dus ook niet meer over. Een gemeenschappelijke intellectuele belangstelling is er eigenlijk niet meer. We houden nog steeds beiden van kleur en vorm, van dezelfde muziek en tegenwoordig ook weer van dansen. Zij maakt mij attent op kinderen en dieren, op eenvoudige contacten met mensen, op bloemen, op rare buiken en donkere blikken van de mensen die we tegenkomen.
Een seksueel leven hebben we niet meer. Dat is geleidelijk opgedroogd, tot zij er geen zin meer in had. Een klein jaar geleden. Dat vond ik moeilijk. Seks kan zo intiem zijn, zo alles doordringend het zoete openen – de concrete werkelijkheid van liefde. Maar na enige tijd begon ik te merken dat het toch ook wederzijds was, dat het, als ik nu toch met haar seks zou hebben, incestueus zou zijn, een soort pedofilie. Zij is seksueel nu een meisje, ook al is zij mijn vrouw. Dat vraagt erkenning en zorgvuldigheid, en het vraagt van mij in het bijzonder zachte yoga. Het wonderlijke is dat dit, deze spanning, ons niet uit elkaar drijft. Ik ben ook niet haar vader of haar broer geworden. Zij is nog steeds mijn Tegenover. Alleen is daarin iets anders vrijgekomen, iets anders dat ik met woorden probeer te benaderen door te zeggen dat we elkaar nu aanzien vanuit dezelfde stof. Je kunt ook zeggen dat er meer tederheid is vrijgekomen.
De dragende pijlers van het huwelijk in ruimte en tijd zijn weggevallen. En toch staat de brug er nog steeds. Rara, hoe kan dat? Hoe is het mogelijk dat de brug er staat terwijl de pijlers zijn weggevallen? Dat komt volgens mij door de vierde pijler, die inmiddels geen pijler meer is, maar bijna de hele brug.
Ik noem het allang niet meer dat we geestelijk op één lijn zitten. Dat is in onze situatie veel te veel van bovenaf gedacht. Het is veel eenvoudiger en ook veel onbegrijpelijker: het is liefde. Liefde voor het leven. Liefde die we niet kunnen bezitten, want liefde heeft geen handvatten, liefde straalt. In de liefde, voorbij de woorden en gedachten, vinden we elkaar, ik kan ook zeggen: zijn we elkaar toegewezen, en daarin ondergaan we, zover en zolang dat mogelijk is, wat er met elkaar te beleven is in deze wereld van ruimte en tijd.
Liefde in ascese. Samen in het klooster. Dat is ons huwelijk. Zo zijn we uitgekleed. Zo staan we. Naast elkaar. Als een kaarsvlam in de tocht.
[i] Ontleend aan: Een kaarsvlam in de tocht, Overdenkingen over dood en vergankelijkheid uit het Tibetaans boeddhisme, Bijeengebracht door Hélène van Hoorn, SUN, Nijmegen, 1994
Voor Hans en Hanneke, dit gedicht van Mine Stemkens
Als alle dagen zijn geleefd
ontmoetingen zijn geweest
als blikken zich hebben gekruist
woorden zijn gesproken
als vreugde vrijuit kon stromen
de lach samen heeft mogen klinken
als boosheid zich kon laten gelden
gekwetstheid zich heeft geuit
als verdriet er kon zijn
tranen hebben mogen stromen
als verlangens zijn gevoeld
dromen konden worden gedeeld
als alle dagen zijn geleefd
de horizon zich voor mij opent
ik mijn bagage afleg
dat weet ik dat alleen de liefde
mij rest.
Beste Hans, dankjewel voor je verhaal dat mij ontroert. Ik herken er veel in, ook al zijn mijn vrouw Truus en ik (beiden 81, 57 jaar getrouwd ) niet dementerend. Ik zie de beelden weer voor me van The Family of Man, en dan de prachtige serie ‘They two form a multitude’. Een schone beleving
Mooi!
dag Hans, ik las dit en dacht aan jullie.
“He is 85 and insists on taking his wife’s hand everywhere they go. When I asked him why his wife kept looking away, he responded, ‘because she has Alzheimer’s.’ I then proceeded to ask him, ‘will your wife worry if you let her go?’ He then replied, ′she doesn’t remember anything, she doesn’t know who I am anymore, she hasn’t recognized me for years.’ Surprised, I said, ‘and you have continued to guide her every single day even though she doesn’t recognize you?’ The elderly man smiled and looked into my eyes and said, ′’she may not know who I am, but I know who she is, and she is the love of my life.’ ❤️
Tjeee wat kan jij “dichtbij” schrijven! Krijg dan zelf ook zin om te schrijven. Liefs
Arno
Natuurvoeding Doorn ✋
Wat een mooi ontroerend verhaal, dank Liefs Lida
Zoveel: pijnlijke nierstenen, vreselijk, schoonheid, humor, afstand, een brug die nog steeds staat en aangrijpend mooi de liefde ervaren en met ons gedeeld. Dank je wel, en beterschap. myriam
Lieve Hans, wat hartverscheurend mooi.
Niet alleen jouw eigen schrijven maar ook vele van de reacties die jij daarmee oproept.
na 20 jaar terug levend met mijn ex-partner die temporale frontale dementie heeft treffen deze woorden me als een spiegel voor mijn eigen situatie..: Het is liefde. Liefde voor het leven. Liefde die we niet kunnen bezitten, want liefde heeft geen aangrijppunten, liefde straalt. In de liefde, voorbij de woorden en gedachten, vinden we elkaar, ik kan ook zeggen: zijn we elkaar toegewezen, en daarin ondergaan we, zover en zolang dat mogelijk is, wat er met elkaar te beleven is in deze wereld van ruimte en tijd.!
Dank je Hans om het zo teder en invoelend te verwoorden .
liefs Miomi
Zo zachtjes zinderend. De Liefde.
Beste Hans, Wat benijd ik jou. Jouw Hanneke zegt nog van alles tegen jou. Zij ligt nog naast je in bed. Zij is aanwezig. Mijn Joke en ik ontmoetten elkaar, mei 1972. Nog dat zelfde jaar gingen wij samenwonen. In 1973 trouwden wij. In 2014 kreeg zij de diagnose Alzheimer. Per 1.8.2019 moest ik haar aan een zorghuis overdragen. Toen wist zij al niet meer wie zij was, wie ik was en waar zij was. Dat is de enige troost die ik nu nog heb. Mijn grootste wens om nog één keer naast haar wakker te worden, die wens zal niet meer vervuld worden. Hans wat een geluk bij dit vreselijke drama dat jouw Hanneke nog bij je is en nog tegen je praat. Ik heb geen jaloerse aard. Maar jou benijd ik. Ik hoop dat jullie nog heel lang van elkaars lijfelijk samenzijn mogen genieten. Peter de Leeuw
Geraakt.. dank je Hans en beterschap. Wat een lieve foto’s.
sterkt met alles Hans en Hanneke en jullie liefde daar komt toch niets tussen zelfs de dood niet je kent vast het tibetaanse boek van leven en sterven, groeten eveline mulder
Ik begrijp je Hans.
Mijn man is na een ziekenhuisopname in een woonzorgcentrum geplaatst.
Daar doen ze hun best maar de kracht van de liefde waarin ik mijzelf dag en nacht oversteeg en er “over” ging is bij mij weg.
Zijn vreugde is ook weg.
Iedereen verklaart mij gek om hem weer in huis te nemen.
Mijn lichaam zegt mij ook dat ik het moet aanvaarden en vanuit deze nieuwe context voor hem moet zorgen.
Ik mis zo zijn kinderlijk geluk in mijn ,ons huis.
Ik breng veel tijd door bij hem in het home maar zie enkel negativiteit in de behandeling.
Ik mis het geluk dat ik met hem beleefde en waarvan ik dacht dat het een beproeving was.
De beproeving begint nu pas,nu we niet meer samen leven,in het zelfde bed slapen en ik s’nachts zïjne hand vast hield ,genoot van zijn rustige ademhaling en we samen gewekt werden door onze steeds vrolijke King Charles,ons 8 jarig hondje dat erg veel voor hem betekende.
Ik ben als lam geslagen.
Eenmaal je stopt geraak je niet meer in gang ,hoe graag je dit ook zou willen.
Ik benijd je dat Hanneke nog steeds aan uw zijde leeft en slaapt en je u kan laven aan het geluk dat jullie elkaar wederzijds kunnen verschaffen.
Ik ben ontroostbaar hier alleen in ons mooie grote huis met dito tuin terwijl hij op een zorgkamer verblijft.
Hoop dat het overgaat.
Veel liefdeskracht toegewenst.
Ingrid.
Ahhh, die foto’s, zo lief.
Prachtig en liefdevol, zoals jij de belangrijke dingen in leven en liefde weet te verwoorden ❤️.
Van harte beterschap en dat je nog maar heeeeel veel jaren mag blijven schrijven, het is echt balsem voor de ziel.
Geef Hanneke een knuffel van mij.
Kon ik maar zo zijn met mijn moeder…. prachtig en inspirerend om over jullie sterke relatie te lezen. Hopelijk is de tocht verdwenen Hans!
Dit ontroert mij zo. Die vierde peiler die eigenlijk al die tijd op zich al deel uitmaakte van de andere drie en het volledig kan onderbouwen, nu de andere zijn weggevallen. Liefde altijd weer. Hopelijk bent u weer helemaal beter geworden.
PS Wat een prachtige foto’s!
Het is alsof ik je hoor praten, en dat is heel prettig. Eenvoudige en warme woorden. En zo heb je toch prachtig weten te schrijven in een moeilijke periode die eigenlijk bedoeld was als schrijfvakantie. Dank voor het delen ervan. Heel fijn om weer even helemaal het contact te ervaren.
Poeh Hans, wat een intens mooi verhaal. Pijn en liefde als een innig verbond, die dezelfde soort tranen laten lopen.
Hans,
Wat prachtig geschreven, zo vol liefde en aanraking! Ik voel me ontroerd. Mijn hart trilt mee en gaat er door open! Heel erg veel dank voor dit intieme portret. Het is zo troostrijk. Hier gaat het om in het leven. En wat een bijzondere gave om het zo te verwoorden dat het ook invoelbaar wordt voor anderen.
Harte groet Marjan
Lieve Hans, dank je wel voor deze heel bijzondere en liefdevolle blog!
Heel ontroerend , zo open en teder beschrijf je hoe het nu is.
Wat een schoonheid.
Diep geraakt ben ik.
En die foto’s van vroeger en nu!
Zo mooi!
teder vol liefde, dat is wat er is.
Liefs, Els