De erfenis

Even een aanloop nemen. Het is niet makkelijk nu te schrijven. Het lijkt alsof alles te veel werk is. Zo was het indertijd ook bij mijn familieleden, mijn vrienden, de eerste tijd na hun dood – een alles doordringende vermoeidheid.
Ik geef mee, zet mij niet schrap, ik ben moe, zo is het. Ik voel mij verscheurd, het is lichamelijk, energetisch. Het weefsel waarin Hanneke en ik waren opgenomen is gescheurd. Dat vraagt veel. Het is een feit.
Vooral in de nachten ervaar ik het. Ik droom dat ik met nog een tweede begrafenis bezig ben, Hanneke begraaf ik samen met anderen, maar deze begrafenis doe ik in m’n eentje. Ik word wakker en ik begrijp het, ja, ik ben niet alleen Hanneke aan het begraven, ook mijzelf, een deel van mijzelf. Ik begrijp het in het ochtendkrieken, maar in de nacht gaat het voorbij het begrip. Het gebeurt met mij, de draden worden losgemaakt. Ik ruim niet alleen haar kleerkast uit, ook de mijne. Het is loslaten, niet één keer, maar moment na moment, zoals ik adem.
Loslaten. Dat vraagt zij van mij. Zo hebben we geleefd en dat heeft zij mij steeds gegeven. In het loslaten eer ik haar. Ik eer haar in het missen, in het klagen. Ik schreef daarover een gedichtje:

Vrouw van vuur,
voorbij dit laatste uur
jij brandt in mij

brandt mij in mij
los van de grond die mij
zo lang met jou verbond

ga maar, ik laat je gaan,
maar het snijvlak, deze wond,
draagt jouw geheime naam

en alles in mij klaagt.

*

Er wordt mij in de nacht een soort belofte gedaan. Een stem zegt in een droom tegen mij dat door Hanneke’s dood, haar wijze van doodgaan, Poetin zijn macht zal verliezen en dat hij zal sterven. Dit is voor de stem vanzelfsprekend, net zo vanzelfsprekend als het voor mij is dat woensdag volgt op dinsdag.
Ik heb wel even de tijd nodig om de boodschap tot mij te laten doordringen. Wat wordt daar gezegd? Niet de machthebbers Joe Biden en Xi Jinping zijn de grote tegenstanders van Poetin, maar Hanneke Frankhuisen? Dat is merkwaardig, juist ook omdat zij, zeker op het eind, zo zonder enige macht was. Ik zie haar voor mij, hoe zij die laatste dagen in bed lag, hoe mager en teer zij was, volstrekt weerloos.

Ik zag haar toen ook weer als de yogini die zij was, die zij was geweest. Bijna alle jaren dat ik met haar was mediteerde zij en deed zij haar yoga-oefeningen. Toen werd zij ziek en ook de ziekte ging zij als een yogini tegemoet. Het was een obstakel, zoals je een spanningsvolle houding als een obstakel kunt beschouwen, totdat je niet meer beschouwt maar bent. Zo werd de ziekte, zeker in de eerste jaren, als het gegeven waarbinnen zij mediteerde en het punt van vrede zocht.
Toen haar lichaam het haar niet meer toestond yoga te beoefenen, ging ze tekenen, prachtige tekeningen waarin de veelheid aan beleving werd geconcentreerd en vorm kreeg in lijn en kleur. Haar handen trilden, haar elleboog was gebroken, het was weer een vorm van yoga. En ze bleef dansen, zingen, en toen dat niet meer ging, bleef ze schuifelen en ritmische klanken ten gehore brengen. Zij had niet meer het overzicht, maar zij deed het wel. Zij bleef vibrerend aanwezig.
Het was meestal fijn om bij haar te zijn, ook al was er nagenoeg geen verbale communicatie meer en herkende zij mij ogenschijnlijk niet meer. Niet omdat ze mijn vroegere vrouw was, maar omdat ze lichtend was in alle grauwheid, aanwezig in haar afwezigheid. Ja, afwezigheid, want vergis je niet, in dit alles leed zij ontegenzeggelijk aan de ziekte van Alzheimer. De ziekte zat als een huls om haar heen, het onverzorgde uiterlijk, de dofheid van de ogen in de ingevallen oogkassen, het trillen, de panische reacties, de incontinentie, het geen weet meer hebben van de omgeving, van mij met mijn noden en wensen. Dat werd niet opgelost door de geest, maar de geest doordrong het wel steeds weer, en tot vlak voor het einde was er die lach, die blik en in alle chaos de stille aanwezige energie.
Dat had zij van binnenuit gerealiseerd. De geest was niet weggespoeld, hij was vrijgekomen. En toen het brein afbrokkelde, bleek de geest present te zijn, zonder macht of nut, zonder armen en benen, binnen armen en benen.

In de laatste tien dagen toen ze alleen nog maar lag en alles wat karakter heet was vervlogen, zag ik haar weer ontbloot van alles als de yogini die zij was. Het was haar laatste asana. Zij lag stil op haar zij, bijna voortdurend in dezelfde houding, zij kreunde niet meer, zij lag als het ware met haar lichaam en psyche gegroepeerd rond het punt van stilte.
Ik herkende wat zij deed zonder het te doen. Ik zag hoe zij zich niet verbond met de worsteling die mogelijk was, maar zich voegde rond vrede.

Is dat, deze weerloosheid en tegelijkertijd dit gestage volgen van de lichtlijn in het lijden, het antwoord op Poetin, op de Poetins in de wereld, op de Poetin in mij, op het streven naar macht en beheersing, naar het veroveren van moedertje aarde, en de voortdurende strijd, de onmin, die daarmee gepaard gaat? Op het egocentrisme en het denken in twee?
Ja, ik ben ervan overtuigd dat de droom iets dergelijks zegt. Ik zie dit als de erfenis die Hanneke mij doorgeeft, de essentie van ons gemeenschappelijke werk, die zij heeft bekrachtigd door hoe zij leefde tot aan de laatste adem toe. Mijn metgezel, mijn reisgenoot, haar erfenis die op mijn bord ligt en die ik zuiver aanvaard.

(wordt vervolgd)