‘Ik dacht dat ik mij opgelucht zou voelen. Als je verliest, dan verlies je. Dat is vreselijk. Als je wint, verwacht je een beloning. Maar er komt niks. Het is alleen voorbij.’ Dit zegt Sandra Voyter tegen het einde van de film Anatomie d’une chute. Ze is beschuldigd van de moord op haar man en die dag vrijgesproken. Het is een winst van niks, want wat win je nou? Alleen maar dat je niet verloren hebt. Moet je daar nou blij mee zijn?
Soms wordt mij gevraagd: ‘Ben je ook opgelucht? Voel je je toch ook bevrijd?’ Bedoeld wordt: nu Hanneke dood is en ik niet meer voor haar hoef te zorgen.
Ik vind het niet gek dat ze het vragen, ik heb het zelf ook weleens aan iemand gevraagd, die heel lang gezorgd had voor een ongeneeslijk zieke partner. Ik merk nu wel dat het een vraag is die nergens op slaat. Opgelucht? Bevrijd? Nee, zo is het niet. Met Sandra Voyter zeg ik: ‘Het is alleen voorbij.’
Ik ben wel aan het bijkomen. Alsof ik uit een jarenlange winterslaap aan het ontwaken ben.
Ik kijk naar een opname van nog geen minuut van Hanneke, die mij zojuist is toegestuurd. Ze ziet er niet uit, haar haar is een en al klit, ze mummelt voor zich uit, ze beweegt zich, typisch alzheimer, alsof ze door de mist loopt, en toch is zij het helemaal. De opname is zo voorbij, veel te snel. Ik wil haar langer zien. Ik geniet van haar. Wat is dat toch? Ik zie ondanks alles dat briljante waarvan ik zoveel houd, dat onverwoestbare, kernachtige. Ik ken niemand die is zoals zij. Zo iemand zal ik niet meer kennen. Het is voorbij, voorbij, voorbij.
Ik schrijf aan een vriend: Ik heb de afgelopen jaren in mijn zorg voor Hanneke mogen ervaren dat alle bespiegeling wegviel. Het was zo intens, zo onontkoombaar dag in dag uit. Ik deed het niet omdat het goed was of omdat ik er bonuspunten mee kon verdienen, maar omdat dit het was, deze vrouw, Hanneke, en deze man, Hans, hoe wij beiden ook waren, dit was het kruispunt, hier brandde het vuur.
Het is klaar nu, ik kan trots zijn en dankbaar, maar ik ben ook enigszins onthand omdat dit intense zo-zijn dat mij ontrukte aan ‘omdat en opdat’ er niet meer is. Er was geen nut en geen onnut, geen mogelijkheid om te kiezen, geen mogelijkheid ook om mij te beklagen. Er was geen andere, ideale situatie. Dit was de situatie en anders niet.
Als ik terugkijk, begrijp ik niet dat ik het volhield, terwijl ik toen niets aan het volhouden was. Kom ik weer met mijn paradox: ik kon het alleen maar volhouden doordat ik het niet volhield. Ja, het is niet alleen een leuke paradox voor in een zelfhelpboek, het is nog waar ook, zo was het.
Dit gaat net zozeer op voor mijn leven nu. Ik begrijp niet hoe ik het volhoud, dit verscheurende verlies. Ik houd het alleen maar vol door het niet vol te houden. Ik doe door niet te doen. Ik laat mij verscheuren en blijk daarin heel te zijn.
Dat is de enige methode die ik ken. Het is niet alleen mijn methode. Het is wat wij deden, Hanneke en ik, wat wij aan elkaar hebben geleerd. Weersta niet, verhef je er niet boven, wees hier. Zo ben ik met haar, mijn schat, terwijl zij er niet meer is. Werkelijk niet meer is.
Het is onze methode en als zodanig ook mijn monument voor haar. Niet een uitgebeiteld grafmonument dat al dan niet de tijd weerstaat, maar een levend monument in de tijd. Zoals wij elkaar hebben geleerd om te leven en te doorleven en zoals wij dat met elkaar hebben beoefend. Dit is mijn eigenlijke monument.
Ik ga naar haar graf toe. Zij wandelt niet naast mij en zij is ook niet daar als ik bij het graf aankom. Zij is weg, geheel vertrokken, tenminste bij mij, want andere mensen ervaren haar wel. Zij is weg en in haar weg-zijn is mijn weg.
Ik bedoel dat niet als een woordspeling, een mooie vondst. Het is werkelijkheid. Zij heeft mij een volstrekt ontbreken van haarzelf gegeven. Dat was haar laatste gift. En die ben ik aan het uitpakken.
Ik kan haar niet bedanken. Zij is er niet en dat is het laatste wat er van haar is.
Dit is wat mij betreft haar geestelijke erfenis. En daarnaast is er, zoals ik de vorige keer schreef, de fysieke erfenis, o.a. de erfenis van de teksten die zij heeft geschreven, het boek dat half af is.
Ik heb mij afgevraagd of ik de kracht en de animo heb om de aantekeningen voor dat boek uit te werken en tot een afgerond geheel te maken. Het is mij de afgelopen weken duidelijk geworden dat dit mij niet lukt. Ik kan ook zeggen dat het niet op mijn pad ligt. Maar ik wil er wel iets mee doen, dat is zonneklaar, ik heb er iets mee te doen.
Ik heb mij bezonnen op vormen. En ik kom nu hierop uit: Ik wil graag voor de lezers van mijn blog twee of drie lezingen geven over het thema Vonk en vuur (de werktitel van het boek dat Hanneke aan het schrijven was). Ik aarzel nog of het zoomlezingen worden (qua organisatie het makkelijkst) of lezingen in levenden lijve (in direct contact, dat vind ik zelf het prettigst).
Zo ver ben ik nu. Werk in uitvoering. Als je een wens hebt, een tip of een idee, ik houd mij aanbevolen.
(wordt vervolgd)
Ik kan alleen maar zeggen: zeer veel dank voor de wonderschone beschrijving van hoe het was en is en zie uit naar de lezingen.
Hartegroet
Prachtig, Hans, als altijd zuiver beschreven wat er is.
Dankjewel.
Beste Hans,
Na je vorige blog kwam in mij op: de erfenis van Hanneke is een onaf boek, heb je die niet te aanvaarden zoals het is?
Nu schrijf je over een andere, mooie vorm om Hannekes laatste werk toch in de wereld te brengen.
Ik ben graag bij een van je lezingen aanwezig (online of fysiek) en bied mijn organisatorische hulp aan, indien gewenst.
Maar ik heb vooral de vraag: vanwaar je haast?
Beste Myrlon, Dank je voor je aanbod. Nee hoor, er is geen haast. Ik krijg het idee nu en ik weet uit ervaring dat wanneer je iets dergelijks opzet het een paar maanden duurt voordat het gerealiseerd kan worden, zeker in vakantietijd. Groet, Hans
“ik kon het alleen maar volhouden doordat ik het niet volhield”.
Zo kernachtig verwoord Hans. Leef
Hey Hans,
Van de week het verhaal van Piet Weisfelt in een live lezing ervaren. Zo waardevol. Als je een lezing geeft over jouw proces met Hanneke, wil ik er graag bij zijn. Geeft mij zoveel inzicht in hoe het voor mijn moeder van 94 is en voor mezelf.
Hartelijks
Cécile
“Haar wegzijn is mijn weg”
Zo mooi, eenvoudig en precies geformuleerd Hans. Het helpt mij te aanvaarden wat er is.
Dankjewel.
Ik begrijp niet hoe ik het volhoud, dit verscheurende verlies. Ik houd het alleen maar vol door het niet vol te houden. Ik doe door niet te doen. Ik laat mij verscheuren en blijk daarin heel te zijn…………Zij heeft mij een volstrekt ontbreken van haarzelf gegeven. Dat was haar laatste gift. En die ben ik aan het uitpakken.
Ik kan haar niet bedanken. Zij is er niet en dat is het laatste wat er van haar is.”
Dat is tot de grond. Dieper kan niet in het allesverslindende vuur, en dan toch die Phoenix, altijd weer.
Nee, niet afmaken het boek! ‘Lezing’ veel beter idee. Zoom. Want ik woon in Engeland nu. Maar als je in de eerste helft van Augustus in Zutphen een persoonlijke lezing houdt, dan kom ik luisteren, want dan ben ik in de buurt.(van Zutphen)
Beste Hans, Wat schrijf je mooi. Ik voel mij nederig bij deze prachtige omschrijving van jouw gevoelens. Ik ben een simpele bèta en dan ook nog op bescheiden niveau. Kort na jouw optreden op tv schreef ik je graag eens in levende lijve te willen ontmoeten. Wij hebben zoveel gemeen. Mijn Joke leeft nog steeds al is haar fysieke toestand nu nog het beste te vergelijking met een plantje. Zij ademt nog en net als een plant neemt zij water en voedingstoffen op. In september a.s.is het 10 jaar geleden dat zij de diagnose Alzheimer kreeg. Ik wil niet dat er gespeecht wordt bij haar uitvaart. Ik schreef een klein boekje met notities over haar en hoe zij langzaam verdween in de mist. Plus over mijn strijd tegen gevoelens van wanhoop en twijfel. Het heet: Hoe Joke langzaam verdween, maar door ons niet wordt vergeten. Het is digitaal gereed. Onze schoonzoon heeft een drukkerij en kan het met één druk op de knop printen. Ik twijfel of ik het jou al toezond. Zo nee, dan wil ik het desgewenst graag toesturen. Met collegiale groet, Peter
Beste Peter, Dank je. Jij een eenvoudige bèta? Laat je nakijken. Ik heb het boekje voor/over Joke inderdaad van je ontvangen. Het is heel teer en liefdevol. Niks bèta of alfa, het zijn prachtige stukjes van een minnaar die vertelt over zijn geliefde, die nu zo ver weg is, herinneringen, anekdotes, gedichten. Ontroerend, vriendelijk, wijs. Dank je, collega, die dit ook op zijn wijze doormaakt. Hans
Ha Hans,
Zo mooi, verscheurd en heel zijn.
Dat komt steeds meer bij me binnen. Niet willen veranderen, maar leven wat er is, zonder hoop en vrees
Hans heel erg bedankt voor jouw mooie teksten.
Het gemis van jouw levenspartner gaat nooit over is mijn ervaring na het afscheid nemen van mijn echtgenote Tiny in 2006 ondanks het starten van een ander leven met een nieuwe partner ,haar kinderen en kleinkinderen.
De verbondenheid blijft, ook na het loslaten van het leven.
Dag Hans, sinds een poosje lees ik stukje bij beetje jouw boek ‘Zonder einde’ en volg ik jouw blog. Ben altijd geraakt. Leerde je ‘kennen’ via De Verwondering. De tekst ‘Niemand heeft mij ooit iets aangedaan’ etc. reist met mij mee.
Mochten persoonlijke lezingen voor jou het meest passend voelen, maar de organisatie weerhoudt je daarvan, dan help ik daar graag bij.
Ha Hans, Dank weer voor het zo helder onder woorden brengen en delen van wat er in je omgaat. En in antwoord op jouw vraag: Het grote voordeel van zoom is dat het kan worden opgenomen en er nog jaren naar gekeken en geluisterd kan worden. Ik luister meer dan eens naar boeken en lezingen en hoor altijd weer iets nieuws. Jou nog eens ‘live’ horen en zien lijkt me ook geweldig, maar online lezingen zijn qua organisatie makkelijker en hebben vele voordelen. Liefs, Jeannette.
Hans, je raakt me altijd weer, zo beeldend en treffend als je schrijft, zo raak en daarom ontroerend.
Fijn dat je iets met de teksten van Hanneke wilt dien; ik heb haar boeken verslonden!
De jouwe ook trouwens.
Ik wens je heel veel sterkte bij het aanvaarden en doorleven van de leegte, het ‘weg zijn’ van een oh zo dierbare..
‘Ik laat mij verscheuren en blijk daarin heel te zijn’.
Dank je wel Hans, voor het verwoorden van een ervaring waarvoor ik zelf geen woorden kan vinden die er zelfs maar bij in de buurt komen. Wat een genade dat jij dat kunt en ook voor anderen/ons/ mij doet.
Prachtig Hans, evenals de film trouwens!
Mooi hoe alles in je leven nu ook precies is wat het is. Geen verklaringen, of willen dat het anders is.
Mijn antwoord op je vraag over een paar lezingen over het onvoltooide boek van Hanneke.
Met Zoom bereik je iedereen in heel Nederland en ik heb nooit ervaren dat er dan geen contact is. Ik vind dat persoonlijk het prettigst. Kost jou zelf ook het minste energie, lijkt mij. Je bent vast nog niet geheel hersteld.
Liefs
Dank Hans ,weer voor dit delen
Dit is voor mij Zo Helpend in t proces met mijn man de Hans heet.
Ik pluk troost en steun uit je woorden
Zou zeker fijn zijn life lezing en ontmoeting
Want t leven is nooit meer zoals voorheen
Dag Hans,
Zo puur weer dit stukje, het is of ik een HansHanneke lees, woorden die getuigen van het niet zijn en toch ook een onzichtbare eenheid. Bij het boek in wording van Hanneke, dacht ik gelijk, nee niet afmaken, het is al af, zoals het nu is, is het.
Ik denk ook aan een paar dichtregels die ik ooit schreef. Wat mag ik in reactie hier schrijven? Ik doe het maar gewoon, dit gedicht delen.
*
Hoe eenzaam kun je zijn?
Hoe eenzaam mag ik zijn?
Hoe nederig en klein?
Wie wil het zien, de pijn van wetend afgescheiden zijn.
Mijn God, wat doet u mensen aan
Mens kun jij in God gaan staan èn wetend afgescheiden zijn?
Heel
Verscheurd
Een-zaam…
*
Hans, ik zie uit naar die lezingen, als het voor jou zo blijft voelen, dat je het wilt en kunt doen.
Ja graag in levende lijve, maar helaas is dat lang niet altijd haalbaar voor mij.
Dus evenzeer leeft in mij de wens: Ja graag online, want dat is voor mij vaker haalbaar.
Ik wacht het rustig af en blijf je berichten volgen.
Dank je weer voor je openhartig schrijven, zo mooi.
Johanna van Kal
Mens kun jij in God gaan staan én wetend afgescheiden zijn?
Prachtig! Dank je.
Beste Hans, ik wil je niet tot het een of ander aansporen. Alleen maar zeggen dat ik jouw taal ( in welke vorm dan ook) met grote gretigheid en waardering tot mij neem). Taal is veel hulp bij het verlies van mijn partner Jan. Dank je wel!
Hartelijke groet Aukje ( Itip ‘95-98).
Dag Hans,
Wat een lieve, mooie gevoelstekst.
“Zij heeft mij een volstrekt ontbreken van haarzelf gegeven. Dat was haar laatste gift. En die ben ik aan het uitpakken.
Ik kan haar niet bedanken. Zij is er niet en dat is het laatste wat er van haar is.”
Dat is zo precies, Hanneke zou in haar handen geklapt hebben en een rondedansje hebben gemaakt!
Wat ben ik blij dat je haar boek niet af gaat maken.
Mijn primaire reactie was, nee, niet doen, dat kan niet.
Wel heel fijn dat je er iets mee gaat doen. Ik weet helemaal zeker, dat je er dan een prachtig geheel van creëert, dat haar èn jou recht doet.
Ben zo benieuwd hoe Hannekes gift hierin door jou wordt uitgepakt.
Heel graag per Zoom. Dat voelt dichtbij en is, zoals al eerder genoemd, ook nog een paar keer terug te kijken. Bovendien is de toegankelijkheid groter.
Hartelijke groet,
Petra
Dank! Zo waar en voelbaar: doen door niet te doen. Voor mij is dat leven. Maar wat val ik daar vaak uit als im het leven niet intens ervaar. Of moet ik zeggen als het mij niet lukt om het leven, zoals het zich voordoet, intens te beleven? Omdat ik eigenlijk wil dat het anders is dan het is.
Je bent duidelijk Hans: “In direct contact, dat vind ik zelf het prettigst”.
Nu dus een oproep aan allen: Wie kan/wil de organisatie op zich nemen en Hans hiermee totaal ontlasten?
Beste Hans
Dank wederom voor het delen van je kwetsbaarheden, je inzichten en je overdenkingen.
Wat betreft de lezingen: ik zou doen wat voor jouzelf het meest heilzame voelt.
Hartelijke groet van Koen
We kennen elkaar niet. Maar het raakt, jouw tekst. Niet reageren op zo’n persoonlijke mail kan niet.
‘Ik kan haar niet bedanken. Zij is er niet en dat is het laatste wat er van haar is.’
… woorden schieten tekort…
Wat lijkt mij dat hartverscheurend.
Heel veel kracht en liefde wens ik je.
Groet Marja