De meester en de leerling (19)

Ik las in het Evangelie van Johannes in hoofdstuk 9 het verhaal van de blinde man die door Jezus wordt genezen. Ik had het al vaker gelezen, maar nu werd het een sleutelverhaal. Het ging, zag ik, niet alleen over een blinde man een kleine 2000 jaar geleden, het ging over blindheid, die van alle tijden is: de geestelijke blindheid die ook onwetendheid wordt genoemd.
Het verhaal begint ermee dat de leerlingen aan Jezus vragen hoe het komt dat de man blind is. Zij zeggen: ‘Rabbi, wie heeft gezondigd, deze man of zijn ouders, dat hij blind is geboren?’ Jezus antwoordt daarop: ‘Hij heeft niet gezondigd, ook zijn ouders niet, dit is opdat Gods werk in hem openbaar wordt.’ En dan wijst hij hem de directe weg naar genezing.
Dat herkende ik. Daar sprak Van Vlissingen ook over. Het gaat er niet om, zei hij, waar de riemen vandaan komen, maar of je roeit met de riemen die je hebt en dan is het natuurlijk ook belangrijk hoe je ermee roeit.

*

Wie geen weet heeft van de werkelijkheid en zich uitsluitend identificeert met zijn gevoelens en gedachten en lichamelijke behoeften, is als een blinde die bij een lamp zit. Op boeddhistische afbeeldingen wordt zo – als een blinde die bij een lamp zit – avidya, blindheid, onwetendheid, het begin van alle lijden, weergegeven.
Het is niet te begrijpen, het is niet te achterhalen, maar het is een gegeven dat er in de totaliteit van alle zijn iets is dat zich losmaakt uit het zijn en ‘ik’ zegt, alsof het het centrum is van het bestaan. Dit ‘ik’ kent zichzelf een groter belang toe dan al het andere, terwijl het op de keper beschouwd niet op zichzelf bestaat en niet op zichzelf kan bestaan. Het ziet dat niet, want het is blind.
Deze blindheid, die onwetendheid is, is in zichzelf het begin van lijden.

Het ‘ik’ dat aan het ontwaken is – dat zijn de leerlingen – vraagt zich in het Evangelie van Johannes af waardoor de onwetendheid is veroorzaakt. Hoe komt dat? Hoe komt het dat we, zoals het boek Genesis dat beschrijft, het paradijs van eenheid hebben verlaten? Ja, dat komt door Adam, het komt door Eva, nee, het komt door de slang! En hoe komt de slang daar dan? Die is toch gewoon een bewoner van het paradijs?! Of hoe komt het dat ik zo bang ben? Dat komt door mijn ouders, en dat komt weer door hun ouders, en dat komt weer door wat daaraan voorafging. Het gaat maar door, maar waar is het beginpunt? Of komt het toch door mij, door de fouten die ik heb gemaakt, de slechtheid in mij?
Het is onverteerbaar voor het ‘ik’ dat dit, dit lijden, zonder oorzaak zou zijn. Zonder reden in het verleden, zonder schuld, dat betekent zonder houvast zijn. Dat is nog meer beangstigend dan schuldig zijn, want als je schuldig bent of de schuld kunt geven is er tenminste nog een begin. Maar als het nou gewoon zo is dat deze blindheid, dit onwetende ‘ik’ door niets is veroorzaakt, en toch beginpunt is…

De leraar zegt: het is zinloos om je te verdiepen in oorzaak en schuld. Het denken over oorzaak en schuld maakt deel uit van de onwetendheid. Wanneer de onwetendheid wijkt, wordt duidelijk dat dit alles, ook alle duisternis waarin je nu rondworstelt, materiaal is voor het grote levensspel. Deze blindheid is opdat Gods werken openbaar worden. Niet omdat, maar opdat. De doem blijkt knop te zijn.

De boodschap van verlossing. Deze boodschap gaf Van Vlissingen mij. Via zijn woorden, via hoe hij tegenover mij zat, via de vertrouwensvolle stilte waarin hij mij meenam, via de boeken die hij mij leende. En ik respondeerde daarop. In mijn dagelijks bestaan en in mijn dromen.

(wordt vervolgd)