Domheid en narcisme (3)

Once upon a time leidde ik een groep waarin een van de deelnemers een patiënt bleek te zijn van een leerling van Arthur Janov. Ik had van Janov toentertijd één boek gelezen, The Primal Scream (in het Nederlands vertaald als De Oerschreeuw), over zijn therapeutische methode, Primal Therapy geheten. Wat ik mij herinner van het boek, ik ben het inmiddels kwijt, is dat Janov zijn patiënten hielp en aanmoedigde om (onder andere door te schreeuwen) lucht te geven aan verdrongen pijnlijke gevoelens uit hun vroege jeugd. Uitgangspunt daarbij was dat de oorspronkelijke behoeften weer vrij zouden komen als de begraven opgehoopte gevoelens werden doorleefd.
Die man in mijn groep vertelde mij dat hij iedere dag, zoals hij dat noemde, primalde (uit te spreken als praaimelde). Omdat hij echter in Amsterdam driehoog-achter woonde met buren aan alle kanten, kon hij geen lawaai maken en daarom had hij voor zichzelf een gecapitonneerde kist gefabriceerd waarin hij zich helemaal kon uitleven. In die kist kon hij zo hard schreeuwen en trappen en slaan als hij wilde. Hij raadde iedereen aan zo’n kist aan te schaffen.

Ik stelde mij voor hoe die man daar in zijn keukentje driehoog-achter in die kist lag te schreeuwen en te huilen en dat beeld liet mij niet meer los. Ik vond het een triest beeld – je hart uit je lijf schreeuwen in een afgesloten kist ver weg van alle mensen – net zo triest als het zoeken van je geluk bij een fruitautomaat of het aan je trekken proberen te komen via telefoonseks. Ik zag in een flits voor mij hoe het zou zijn wanneer de man zou slagen in zijn zendingsdrang en in de hele wereld in ieder huis een of meer van die kisten zouden staan en hoe iedereen zo in z’n eentje zijn oude pijn zou liggen te herbeleven. Een huiveringwekkend beeld.
Ik zou die man niet meer herkennen als ik hem op straat tegenkwam, maar dat beeld van die man in die kist is mij bijgebleven als een allegorie van de vervreemding waartoe een therapeutisch proces kan leiden als het te ver doorslaat. Je kunt ook zeggen: de vervreemding waartoe een therapeutisch proces kan leiden wanneer het methodische te zeer wordt benadrukt en het wonder verloren raakt.

Dit verhaal gaat niet over Janov of de methode van Janov. Je kunt het Janov niet aanrekenen dat de patiënt van een leerling van hem zijn methode gebruikt als een excuus voor raar gedrag. Iedere therapeutische methode kan zo tot een karikatuur van zichzelf worden. Iedere methode, ook de mijne.
Ik vatte het verhaal van die man dan ook niet op als een waarschuwing voor de methode van Janov, maar als een waarschuwing voor het met een te grote gedrevenheid volgen van welke methode dan ook. En ik heb in de jaren daarna tijdens mijn werken met mensen regelmatig gedacht: ‘Uitkijken, die probeert van mij een kist te maken om daarmee in zijn keuken te gaan liggen.’

(wordt vervolgd)