Domweg gelukkig

DOMWEG GELUKKIG
Voor Betty van Dam

Vanochtend keek ik in de spiegel. Er zijn van die momenten dat je niet op jezelf bedacht bent. Daar keek mij vanuit de spiegel een oud vermoeid gevlekt gezicht aan, met rimpels en lijnen en met haar, wat ervan over was, dat raar recht overeind stond. Hij zat er niet mee, dat kon ik zien, maar ik wel. Nog steeds ken ik mijzelf als een jongen die aan het leven begint en even rennend voor zijn moeder boodschappen gaat doen, alle records brekend, en dan kijkt mij daar zo’n oude uitgeleefde kop aan. Ben ik dat? Sic transit gloria mundi.
Dat denk ik de laatste tijd vaak, ook als ik niet naar mezelf kijk. Zo vergaat de heerlijkheid van de wereld.

De boeddhisten zeggen dat wijsheid pas mogelijk is wanneer je beseft dat niets permanent is. Ze zeggen: wat is onwijs? En ze geven het antwoord: het is onwijs te menen dat de dingen blijven zoals ze zijn en het is nog onwijzer wanneer je je bestaan inricht alsof de dingen blijven zoals ze zijn.
Alles gaat voorbij. Niets kan blijven zoals het is. Alle apparaten, ook het menselijk apparaat, het menselijk lichaam en de menselijke psyche, worden krakkemikkig, er vallen gaten in en ten slotte stoppen ze ermee. We noemen dat ziekte en aftakeling en we noemen het dood. En dan? Wat gebeurt er als de bekoorlijkheid verdwijnt, als het lichaam piept en kreunt, als de huid slap wordt en het aanzien verdwijnt? Is dat het einde, het laatste? Of is er meer? Iets heel anders?
Daarover kun je gedachten hebben, overtuigingen, opvattingen, maar al die opvattingen en overtuigingen staan aan de kant van de gloria mundi. Ook die overtuigingen en opvattingen worden aangetast en vallen weg.
En wat blijft er dan over? Wat komt er dan te voorschijn? Die andere heerlijkheid, liefde? Of de oneindige leegte van het niets?

Een man, die ik van vroeger ken, schrijft mij dat de ziekte van mijn vrouw Hanneke door mij toch als een insnoering van het bestaan zal zijn gevoeld en nog steeds zo voelt. Ik kan mij voorstellen dat hij dat schrijft, het is goed bedoeld, een handreiking, wat moet je anders schrijven aan iemand met wie je het goed voorhebt maar met wie je eigenlijk geen contact meer hebt?, maar het is niet juist.
Hanneke’s ziekte, het besef van Hanneke’s ziekte en de prognose die daarbij hoort, heb ik als heel smartelijk ervaren. Het is misschien wel de meest verdrietige gebeurtenis in mijn leven. Maar haar ziekte heeft mij en ons geen insnoering gebracht, maar juist een bevrijding, een openbaring. De wereldse glorie, haar schoonheid, de vrouw die ik ken, haar intelligentie, ons mentale contact, onze vertrouwde verhouding, dit alles vergaat, het is nu al volkomen anders dan het ooit was. Ik had het nooit gewenst zo, absoluut niet, maar het is een feit dat een andere, een mij onbekende heerlijkheid is vrijgekomen: liefde zonder aanleiding en zonder bedoeling. Dat is een voortdurend rustig geluk.
Het is best mogelijk dat ook dit verandert. Ik voorzie niets. Maar dit is hoe het nu is. De oude schoonheid valt weg en een andere schoonheid, teer, mij tot dusver onbekend, maakt zich kenbaar. Intelligentie doet een stap naar achteren, wijsheid en eenvoud treden naar voren. Het hoofd buigt, het hart spreekt. Dit alles is zonder houvast.
Ik ben nog nooit zo doorgaand gelukkig geweest. Wij zijn domweg gelukkig.

We zijn nu, terwijl ik dit zit te schrijven in Duitsland op ons geliefde plekje in het Rothaargebergte. Vandaag liepen we het dal in naar het dorpje Lenne. Een prachtige wandeling, voor een groot deel met een beek mee. Ik houd van deze streek, de grond, het landschap, de energie – alles is vriendelijk en heilzaam.
We kwamen in Lenne aan en daar middenin het dorp was weer dat huis, waarop, zoals je dat in deze streek wel vaker ziet, allemaal teksten staan geschreven ter bevestiging van de godsverbondenheid van de bouwers en de bewoners van het huis. Een van de teksten op dat huis is: Wann Menschen Rat scheint aus zu sein, dann stellt sich Gottes Hilfe ein.
Wanneer de mens ten einde raad is, treedt Gods hulp in. Zo is het. Al die raad die wij kunnen geven vanuit dat strak gespannen vlies van kennis en ervaringen, dat wij onszelf noemen, maar dat eigenlijk niet meer is dan een samenstelsel van mechanismen waarmee we onszelf tegen de klippen op in stand proberen te houden. Dat vlies snoert ons in. En dan breekt het vlies en kan eindelijk dat andere plaats vinden.