Einde van een vriendschap (2)

Ik ging naar dat huisje aan de Vinkeveense Plassen omdat ik tegen beter weten in hoopte op een opstanding van onze vriendschap. Maar ja, weten en hopen gaan verschillende paden. Ik hoopte dat we de groezeligheid zouden kunnen verdrijven en weer nieuw zouden kunnen beginnen. Hij hoopte daar ook op, vermoed ik. Dat was dom van ons beiden omdat we juist in het weten (en niet in het hopen) vrienden waren geweest.
Vriendschap is een dubbeltje op zijn kant. Het is een wonder dat het blijft staan. Het stond al 25 jaar, 30 jaar bijna, te trillen op zijn smalste kant. En toen, die zomermiddag, was het opeens gebeurd. Het dubbeltje viel terwijl we buiten op het water in een bootje zaten.

Hij zat aan het roer. Ik stond even op wankele benen en ging toen zitten, voorovergebogen alsof er een laag dak boven ons was waaraan wij ons konden stoten. Verder was er niemand op het water. Hij wees om zich heen en vertelde over zijn jeugd. Zijn vader was eenzaam aan zijn einde gekomen, gekweld door waangedachten, maar hier was hij gelukkig geweest. Ik hoorde hem niet goed door het gepruttel van de motor. Beiden deden we alsof we een reisje maakten. Alsof het als vroeger was.
We kwamen terug. We gingen zitten aan de tafel voor het huis. Zijn vrouw kwam eraan met een blad met thee en lekkernijen. Op de tafel lag een boek, het beste dat hij in lange tijd had gelezen, zei hij. Het was een boek van Imre Kertész. Nooit van gehoord. Ik sloeg het open en las: De mens wordt niet geboren om als een afgedankt onderdeel in de geschiedenis te verdwijnen, maar om zijn lot te begrijpen, zijn sterfelijkheid onder ogen te zien en – nu zult u een tamelijk ouderwetse wending van me horen – zijn ziel te redden. Het geluk van de mens in hogere zin ligt buiten zijn historische bestaan – maar niet in de vermijding van de historische ervaring. Ik sloeg het boek dicht. Ongelooflijk. Hij verwoordde wat ik dacht. Dat had ik nog nooit zo ergens gelezen. Ik sloeg het boek weer open en las: Het is de taak van de kunst om de menselijke taal tegenover de ideologie te stellen, om de verbeeldingskracht te herstellen en de mens te herinneren aan zijn herkomst, zijn werkelijke situatie en het menselijke lot.
Ik bleef lezen. Alles was precies juist. Woorden, omdat wat niet gezegd kan worden toch gezegd moet worden. Ik keek op. We keken elkaar aan. Daar was de herkenning, als een snijdend licht. En meteen sloot het zich weer. ‘Laten we naar binnen gaan, het gaat zo regenen,’ zei zijn vrouw. Het was inderdaad donker geworden. Ik schreef de titel van het boek op, De verbannen taal, de naam van de schrijver, Imre Kertész.
‘Ik ga,’ zei ik, gaf zijn vrouw een zoen en hem een hand.

Pas in de auto, op het moment dat ik invoegde op de A2, het was spitsuur, wist ik wat ik al die tijd al wist, dat het voorbij was. Es wär so schön gewesen, es hat nicht sollen sein. In de laatste dagen van het huwelijk met mijn eerste vrouw werd ik midden in de nacht wakker uit een droom, waarin een enorm koor deze woorden donderend eenstemmig zong. Behüt dich Gott, es wär zu schön gewesen, behüt dich Gott, es hat nicht sollen sein! En zo was het nu weer.

(wordt vervolgd)