Einde van een vriendschap (5)

Vrienden kunnen een grote steun zijn in tijden van rouw – zij kunnen de duisternis niet verdrijven, maar zij brengen proportie aan door hoe zij zijn, zodat de duisternis niet oneindig lijkt.
In het bijzonder één vriend, mijn oudste vriend, die ik al 60 jaar ken, heeft mij in de periode van rouw die ik hier tracht te beschrijven, geholpen door met mij te onderzoeken hoe onze vriendschap vanaf het eerste begin, vanaf ons twaalfde jaar, was verlopen. Een spannend onderzoek, waarvoor wij beiden het materiaal aanleverden.
Het gebeurde bijna zeven jaar geleden. Ik verbleef drie maanden op Ibiza. Het was winter. Ik was daar alleen, mijn vrouw was in Nederland. Hij was in Amsterdam. Wij schreven elkaar bijna dagelijks, soms een paar keer per dag.
Wij keken in onze briefwisseling terug op de conflicten die wij met elkaar hadden gehad. Die waren niet mis. We hebben een paar keer na hevige ruzies het contact verbroken en in onze 60-jarige geschiedenis is er ook een periode van 20 jaar geweest, waarin we, zonder dat ruzie de aanleiding was, niet meer in elkaar waren geïnteresseerd – hij ging zijn weg, ik de mijne.
We kwamen al snel tot de conclusie dat jaloezie altijd een belangrijke rol had gespeeld in onze verhouding. We vertelden elkaar over die voortdurende competitie. Meisjes, later vrouwen, schoolprestaties, talenten, publiciteit, geld, wie is de beste schrijver, noem maar op. Dat was soms beschamend, want als je jaloezie toegeeft, stel je je voor je gevoel onder de ander, en dat wil je natuurlijk juist niet wanneer je jaloers bent, want dan voel je je extra vernederd.
Maar behalve beschamend was het ook komisch om te beseffen hoe onzinnig het is om datgene te willen bezitten wat de ander is, terwijl je juist daarvan zoveel houdt. Het kan niet bezeten worden, het kan ook niet nagestreefd worden, het kan alleen erkend worden als het speciale talent van de ander, waar je plezier aan beleeft, dat je liefhebt, waarmee je je wilt meten en waarvan je wilt leren.
In vriendschap ervaar je steeds weer dat de ander iets beter kan dan jij, hij of zij heeft in zijn handen precies dat puzzelstukje dat jou ontbreekt – je kunt het hem niet afpakken, je kunt het niet imiteren, het is zoals hij is.

In na-ijver kun je de gevangene worden van je lot, zoals volgens de Bijbel Kaïn dat werd ten opzichte van Abel. En je kunt ook, wanneer je niet (zoals dat in Genesis 4 zo treffend wordt geformuleerd) je gezicht laat hangen, maar de werkelijkheid van het anders-zijn erkent, als een gegeven, een uitgangspunt, je in vriendschap laten bewegen door de geest. Dan ontstaat een creatief samenspel.
Ook mijn vriend gebruikte, net zoals mijn vrouw, het woord verzoening. Hij schreef: Tegelijk is ook de verzoening die wij gepleegd hebben [na een langdurige verwijdering] voor mij van heel groot belang. Daarin heeft zich vriendschap voor mij geopenbaard. Dat daarin verzoening mogelijk is.

Aan het einde van onze briefwisseling schreef ik hem: Ik raakte hevig ontroerd toen ik je woorden las. Er viel een heleboel samen. Ik kende jou niet als jaloers. Ik wist het natuurlijk wel, maar niet zo actueel. Nu voelde ik het.
Vervolgens zei ik hem dat ik hem dankbaar was dat hij openlijk de competitie met mij kende en erkende, zich niet afwendde, maar zich juist naar mij toe wendde. Hoezeer wij ook wilden wat de ander had en was, we lieten elkaar niet in de steek.
Doordat ik dit besefte, eindigde eensklaps het rouwen over het onbegrijpelijke afscheid van mijn voormalige vriend. Dat gebeurde werkelijk van het ene op het andere moment. De lucht liep uit de ballon en wat enorm leek was opeens verdwenen. Het was een wonderbaarlijke genezing.
Bovendien – schreef ik – is er niet alleen afgunst, maar sterker dan de afgunst is de gunst. Ik las je brief en ik werd er diep door geroerd. Genezende tranen, echt, zo ervoer ik het, welden op en het liefdesverdriet verdween. Het is alsof het uit mij is weggetrokken. Dank je wel.

(wordt vervolgd)