Einde van een vriendschap (slot)

Zo klein is het, waarmee we strijden,
Wat met ons strijdt, het is zo groot,
Lieten we ons, meer zoals de dingen,
Zo door de grote storm bedwingen –
We werden weids en nameloos.

Deze versregels van Rilke (hier in het Duits te vinden: http://www.rilke.de/gedichte/der_schauende.htm) gebruikten we als motto voor het boek De grote sprong dat wij in 1990 publiceerden. Het boek was het sluitstuk van een succesvolle trilogie. Het eerste deel van de trilogie, Helen of delen, schreef ik samen met mijn vriend. Het tweede deel, Innerlijke leiding, samen met mijn vrouw en het derde deel, de kroon op ons werk, schreven we met zijn drieën. Deze drie boeken werden de belangrijkste leerboeken van onze school. Ons werk werd mede dankzij onze boeken een groot succes.

Wat we niet voorzagen was dat de volgende vier regels van het gedicht al zo spoedig bewaarheid zouden worden:

Wat wij overwinnen is het kleine
en het succes zelf maakt ons klein.
Het eeuwige en buitengewone
wil niet door ons gebogen zijn.

Zo was het.
Rilke vergelijkt in het vervolg van het gedicht dit ‘eeuwige en buitengewone’ met de engel waarmee in de joodse Bijbel wordt geworsteld. En hij zegt dat wie door deze engel wordt overwonnen, niet meer in de verzoeking komt om te willen blijven overwinnen. Hij besluit met: Zijn groei is het de diep overwonnene van het altijd grotere te zijn.

De diep overwonnene van het altijd grotere. Dat is wel iets anders dan wat de godenzonen nastreven.
Ik ken het gedicht zo’n 50 jaar. Ik heb het zeker 100 keer gelezen. En ik zeg nu niet alleen: zo was het. Ik zeg: zo is het.

Al die gevechten, al dat streven, al dat hopen – het hoort bij mij. Steeds komt er weer iets nieuws. Wat mij betreft is het voortdurend lente. Het laatste vliesdunne ijs op het water, die eerste blaadjes, het groenste gras, de knalgele forsythia, de zoete geur van het komende, iedere dag iets meer licht. Dat mag eeuwig duren.
Ik beloof het, kameraden: maak mij tiran, wereldheerser, en ik zorg dat het altijd lente blijft.

En daar is die stille stem die nergens tegenin gaat, die blijft zeggen wat waarheid is. Die stem die mij het liefst is. De stem die ik al hoor zolang als ik ben.
Daar is het licht dat alle dingen overgiet. Het licht dat niet van een jaargetijde is. Het licht dat overal om mij heen is. Het licht van mijn ziel.
Daar ligt mijn weg.

Op deze weg is het een vanzelfsprekend weten dat alle succes speelgoed is – leuk voor een tijdje, maar de weg gaat verder en als je bij het speelgoed blijft zitten, word je dom en dik en bitter. Het is immers nooit genoeg.
De weg leidt voorbij hoop, voorbij angst ook, in het verlies, door het verlies. Niets kan behouden blijven. En daarin is er een toevertrouwen voorbij alle zekerheid. En een tegemoetkomen, dat ik nooit voor mogelijk hield en waarop ik dus hoopte, maar dat ik nu, nu ik de hoop vaarwel heb gezegd, ervaar als werkelijkheid.
Niet alleen ik ga de weg. Ook de weg leidt mij.
Er is de doorgaande muziek.

*

De vriendschap met mijn voormalige vriend was echt. Daar twijfel ik niet meer over. Ik ben hem dankbaar, zoals ik ook mijn eerste vrouw dankbaar ben. Het zou te verheven zijn om te zeggen dat ik van hem houd, maar hij is een van de belangrijkste mensen in mijn leven geweest.
We hebben veel plezier gehad, ik heb samen met hem en van hem geleerd, we konden het vooral met zijn tweeën onderweg bijzonder goed met elkaar vinden. Dat is voorbij. Het is onloochenbaar voorbij, maar het verleden moet niet vervalst worden om het heden te kunnen begrijpen. En het heden is dat ik niet meer met hem bevriend ben en daar ook niet naar taal.

De dag nadat ik hem en zijn vrouw had opgezocht in hun huis aan de Loosdrechtse plassen, kocht ik het boek van Kertész.
Ik heb zelden zoveel in een boek onderstreept. Ik las in de weken daarna, terwijl we aan het bespreken en onderhandelen waren hoe we de scheiding moesten regelen, nog een aantal andere boeken van Kertész, deze onverbiddelijke spreker van waarheid.
Toen las ik jarenlang niets meer van Kertész. Ik weet niet waarom dat zo was. Totdat ik een week of zes geleden zijn boek weer uit de kast haalde, het herlas, en vervolgens alles wat hij geschreven had bij Amazon bestelde en het in één golf tot mij nam.
Kertész was het laatste cadeau van mijn vriend. En ik geef nu de boeken van Kertész aan hen die ik als mijn vrienden beschouw.

De cirkel is rond.