Het regime van Saturnus (4)

In het contact met mijn leraren heb ik altijd schroom ervaren. Dat was niet een beklemmende schaamte, maar een respectvolle afstand die paste bij de diepte van het contact.
In het begin wist ik met die afstand niet goed raad. Ik dacht dat het verkeerd was en dat het erom ging dat wij horizontaal waren, gelijk. Ik probeerde het weleens over de familiaire boeg te gooien, maar dat leverde mij dan die andere schaamte op, de harde schaamte.

Ook als ik bid, is er dat tere gevoel, die behoedzaamheid en die precisie. Ik ken God niet, ik kan niet om hem heen lopen, de Eeuwige, de Onmetelijke, maar ik ben er graag, in die stilte zonder middelpunt, zonder omtrek, waar de begrippen wegvallen en de waarheid in mijn hart wordt geboren.

En ook de eerste keer dat ik echt met een meisje vree, ik was 16, stond in het teken van tere schaamte, zowel bij haar als bij mij. Ook voor haar was het de eerste keer. De drift was sterk en leidde ons, het ging vanzelf, maar door de schroom bleven we in contact. Het was lief en verrukkelijk. Heilige grond.

Schroom. Eerbied. Ontzag. Bij het overlijden van mijn oma en van mijn vader. Toen ik vernam dat mijn broer was overleden. Stilte. Een terugwijken van persoonlijke bemoeienis.
Er is niets familiairs aan de dood.

*

Tere schaamte is verwant aan eerbied en wordt ook wel schroom genoemd.
Deze schaamte geeft aan dat je onbekend terrein betreedt (heilige grond), en ook wilt betreden, waar je niet kunt terugvallen op oude gewoonten en methoden. Dit doet zich in het bijzonder voor als je de sterke aandrang voelt om wat je het meest lief is te onthullen, terwijl de vorm nog niet klaarligt. Bijvoorbeeld wanneer er een waarheid is die gezegd of gedaan wil worden. Je gaat dan, zoals mijn vrouw Hanneke het noemt, het bibbergebied in.

Op het sociale vlak, op het vlak van wetten, regels en afspraken, kun je van alles over een ander zeggen en kun je ook een oordeel uitspreken, als advocaat, als aanklager, als rechter. Er zijn categorieën en typologieën, vakje dit, vakje dat, iedereen is wel in een systeem onder te brengen. Maar als je tegenover iemand zit, kunnen opeens al die meningen en oordelen wegvallen. Je bent daar met die ander, jij met jouw merkwaardige leven en die ander met zijn of haar merkwaardige leven, je kijkt elkaar aan en je begrijpt er niets meer van. Hier zijn we beiden in dit moment. Opgenomen in de waarheid van dit moment.

Het is mijn werk om zo te zijn met een ander. Om de zekerheden van afkomst, opleiding, beroep etc. af te leggen, en zonder al die omhullingen, zonder bescherming, te zijn met een ander, even in ieder geval, als het ware naakt. Onbevangen en pril. En beschroomd.
Daar, in dat open gebied, kunnen de echte vragen oprijzen, de gewetensvragen, de levensvragen. Daar kunnen de verwachtingen en de voorstellingen wijken en kan zich een weg openen. En er kan gesproken worden zoals het is. Daar werkt de schaamte niet belemmerend, maar helpt richting te vinden.
In respect voor de gegevenheden van de ander – zijn geschiedenis, zijn denksysteem, alles wat vast lijkt te staan. In respect voor de wekkende kracht in de ander, de lichtgestalte die uitreikt door de gegevenheden en de schillen doorbreekt.

Als die openheid er is, blijkt het dagelijks bestaan heilige grond te zijn. We spreken behoedzaam en precies. Het gaat nu niet meer om nut of bedoeling, maar om de waarheid van dit moment – een waarheid die misschien al heel lang gezegd moest worden.
Schroom is hierbij de vormende kracht. Zachte schaamte kent de juiste tijd en maat. Waarheid is niet een scherp uitgehakt blok basalt dat al ergens klaarligt.
Het vloeibare woord neemt vorm aan in de ontmoeting, wordt tot persoonlijke waarheid en wijst de weg. Is de weg.

Zo is tere schaamte een aspect van mededogen.

(wordt vervolgd)