Het spel spelen

Ik ga voorlopig niet meer van die grote lappen tekst op mijn blog zetten. Als je de lezingen, die ik nu twee keer per week geef, wilt volgen, kun je hier de podcasts beluisteren die er door Arthur Kleintjens en Anna Myrte Korteweg van zijn gemaakt. Ik ga weer kortere stukken schrijven en daarbij kan ik mij mooi laten inspireren door mijn eigen lezingen.
Ziehier een voorbeeld.

*

Ik meen dat wij in deze Coronatijd juist doordat we aan het vanzelfsprekende onttrokken zijn, meer en meer de mogelijkheid hebben om te proeven van datgene wat nu plaatsvindt, voorbij de gedachten, voorbij de plannen. Hoe het is om deel van een weefsel te zijn, rustend in het moment. En daarin een verbondenheid te ervaren die zich steeds weer ontvouwt. Te ervaren dat er in dit moment als het ware een fontein van kleur, van liefde, van zo zijn zich ontvouwt. In jou en de ander. En dat je niet van tevoren op een briefje hebt geschreven dat het zo zou gaan.

Het begrip toeval had al weinig betekenis voor mij. Maar nu voel en weet ik mij in de dagelijkse dingen opgenomen in een kloppend en zinvol weefsel. Dit alles is mijn weefsel. Hier speel ik mijn spel binnen de restricties van het veld.

Ja, restricties, want ieder veld heeft zijn eigen beperkingen. De restricties van het sociale veld zijn nu bij voorbeeld dat we anderhalve meter afstand houden en dat we thuisblijven als we verkouden zijn. De persoonlijke beperkingen van mij, de speler, zijn: dat ik een oude man ben, snel moe en tamelijk doof, die als hij zijn leesbril kwijt is geen letter kan lezen. Andere restricties zijn dat ik geen viool kan spelen, dat ik geen Tibetaans kan lezen, zodat ik voor bestudering van teksten van de leraar Longchenpa ben aangewezen op vertalingen, dat ik heteroseksueel ben, een pietje-precies, 1 meter 85 lang, en zo kan ik er nog wel een paar honderd opnoemen. Een relationele restrictie die de laatste jaren een grote rol speelt is dat mijn vrouw alzheimer heeft. Door deze restricties en nog veel meer wordt mijn bestaan bepaald.

Het zou fantastisch zijn om in dit fysieke bestaan onbegrensd te kunnen zijn in mijn mogelijkheden. Maar ja, hoe onbegrensd ik ook in de diepte ben, geworteld in het totale weefsel, de aard van de geest, zodra ik hier ga spelen, hier in tijd en ruimte, ben ik een speler op een speelveld. En wat is een speelveld zonder contouren en zonder grenzen?!
Ik kan je verzekeren dat ik heb gezucht, geworsteld, tegengesparteld, dat ik mij tot het einde toe heb verzet, maar ik beaam en aanvaard het nu: Hier wil ik spelen, dit hier is mijn speelveld. Hier vervul ik mijn functie, ik ben ervan gaan houden en vind het een groot genoegen. De restricties blijken als je eenmaal aan het spelen bent lang niet zo belemmerend te zijn als ik (en jij mogelijk ook) had gedacht. En ze blijken zelfs de mogelijkheid te bieden tot een spelplezier waarbij alle vergelijking wegvalt.

Ik noem het een spel. Ik kan het ook een onderneming noemen, of een werkstuk, een creatie, een ontdekkingsreis, maar ik kom toch steeds weer tot de conclusie dat het bestaan voor mij vooral een spel is. Niet een leeg spel, maar een vol spel. Niet ‘het is maar een spelletje’, maar dit is het levensspel. Alle vragen waar ik mij geruime tijd mee bezig heb gehouden, over al dan niet vrije wil, over taak en levensopdracht, over geweten en sociale moraal, over een bedoeling achter de dingen. Al dat soort vragen houden me op dit moment niet bezig. Ik weet dat die vragen er zijn en het zijn op zich interessante thema’s, maar ze vallen in het niet bij de actualiteit van het medespeler zijn in dit spel. Deze actualiteit waarin dit nu een spel is en waarin jij, die ander, medespeler, tegenspeler bent met je eigen beperkingen.

Alleen al je lichaam is anders. Elk lichaam is een restrictie. Hoe goddelijk je er ook uitziet, het blijft een beperking. Bovendien, hoe perfect je nu ook bent, gezien vanuit een bepaald schoonheidsideaal, je wordt ouder en dat volmaakte lichaam verliest zijn tonus en wordt rimpelig, die briljante psyche wordt vergeetachtig, je gehoor gaat achteruit, je ogen laten het afweten. Ook dat is een restrictie, een gegeven van de tijd.
Nu kun je je fixeren op de beperkingen, op het onvermogen, maar je kunt ook gaan zien dat de restrictie, iedere restrictie, mogelijkheid biedt tot een bepaalde vorm van expressie en beleving. Dankzij mijn restricties kan ik juist deze spelsoort beoefenen. Dankzij jouw restricties kan jij jouw spelsoort beoefenen.

Er zijn onder ons, onder jullie, mensen die zwaar gehandicapt zijn. Zij hebben, na aanvankelijke woede, ontkenning en schaamte en al dat soort reacties, geleerd dat dit lichaam, zoals het is, het gegeven is. Dat het niet in de eerste plaats invaliditeit betekent, maar dat het een gegeven is en als zodanig de vorm van het speelveld bepaalt. Ik zie het steeds weer gebeuren dat mensen, die zijn getroffen door het lot, hun beperkingen erkennen, zich er niet door laten verduisteren, en vrij zijn – zo anders dan ze altijd hadden gedacht. Dat is bevrijding. En het is topsport.

Het is de grote levensles wanneer je ontdekt en realiseert dat dit lichaam en de gebrekkige psyche het palet zijn waarmee het kunstwerk wordt gemaakt.
Dit is het, dit zijn de gegevens, je doet het ermee of je doet het niet. Wanneer je het ermee doet, voorbij de beperkingen en voorbij de tegenzin, voorbij de angst, voorbij de bezorgdheden, het schuldgevoel en de afkeer, is er spelplezier. Liefde, kun je ook zeggen, liefdesaard die zich uitdrukt.

Zo maken we ons kunstwerk. Soms is het mogelijk met andere mensen samen te spelen, de bal over en weer, met z’n tweeën, of met meer. Als er voldoende spanning en gemeenschappelijkheid is, kun je als man en vrouw, vrouw en vrouw, man en man, waanzinnig goed spelen. Je krijgt kinderen, waarmee je ook kunt spelen, je krijgt vrienden, collega’s, buren, reisgenoten. En allemaal hebben ze hun speelvelden met restricties.

We hebben het vermogen om te midden van de planten, de dieren, de mensen, de dingen in respect en eerbied, in genegenheid en zorgzaam het spel te spelen.
Laten we dat maar doen.