Hulp (9)

Het is een eenvoudig verhaal. Kinderlijk eenvoudig. Een bekend verhaal ook. Een man verlangt naar vrijheid en blijheid, maar hij is dof, eigenlijk altijd afgesloten, en hij komt tot niets. Toch verlangt hij naar een ander leven, vooral ’s ochtends vlak na het opstaan. En ’s nacht als hij wakker wordt, en dat wordt hij vaak, denkt hij terug aan alles wat hij had kunnen doen. Hij kijkt in de spiegel en lacht tegen zichzelf, maar die ander lacht niet terug. Hij heeft geen grapjes meer en voelt zich lamlendig. Ja, lamlendig, dat is het juiste woord.
Voor het slapen gaan schrijft hij in zijn dagboek: Loodzwaar liggen de bekende gedachten uitgespreid over de dingen. Vreselijk dit weten waarin geen vogel vliegen kan. Dat is een mooie zin, vindt hij. Die klopt in ieder geval. Maar verder heeft hij er ook niets aan.

Dan – want waarom zou je anders zo’n verhaal vertellen? – komt hij een vroegere vriend tegen, die er net zo lamlendig aan toe was als hij, die dezelfde grapjes maakte en dezelfde boeken las, een vriend of in ieder geval een metgezel, die hij regelmatig zag, totdat het contact uitdoofde omdat alles nu wel gezegd was. Hij herkent die vroegere vriend bijna niet omdat hij er zo anders uitziet. Alles aan hem is anders. ‘Wat is er met jou gebeurd?’ vraagt hij. En de vroegere vriend zegt: ‘Ik ben gelukkig.’
Geluk – dat is een woord dat zij vroeger alleen maar spottend uitspraken. Geluk was immers het streven van de burgerman. Geluk met oogkleppen op, noemden ze dat. Oogkleppen voor de werkelijkheid, de totale zinloosheid van het tijdelijke verblijf op deze stervende planeet. ‘Et tu, Brutus,’ zegt hij.
‘Jazeker,’ zegt zijn vroegere vriend, ‘en jij? Zoek jij jezelf nog steeds in je spiegels?’
‘Heel flauw,’ roept hij. Woede rijst in hem op en hij loopt zonder iets te zeggen weg. Hij hoort zijn vroegere vriend zeggen: ‘Kom een keer langs. Je weet waar ik woon.’
Die avond schrijft hij in zijn dagboek de woorden op, alsof het over een ander gaat: Zoekt hij zichzelf in zijn spiegels?  Wat een onzin, denkt hij, maar de woorden branden zich in hem. En hij ziet zichzelf weerkaatst in alles wat hij ziet.

Hij gaat naar de vriend toe om zijn gelijk te halen. Hij verheugt zich op de discussie, maar die komt er niet. Zijn vroegere vriend zegt: ‘Wat is er toch met je gebeurd dat je een vreemdeling bent geworden, een vreemdeling van jezelf en van alles wat leeft?’ Hij vervolgt: ‘Dat is ook met mij gebeurd, zoals jij weet, maar ik ben wakker geworden. Het vrat aan mij, ik werd er gek van.’ Hij loopt naar zijn boekenkast, pakt er een boek uit en slaat het open. Hij leest voor: Wat doorgroeit de mens, dat zijn rad niet draaien kan tussen de handen der broeders? Wat vreet aan hem? Hij geeft hem het boek mee om te lezen.
Die avond, voordat hij gaat slapen, schrijft hij ook deze regels in zijn dagboek, weer in de derde persoon enkelvoud: Wat doorgroeit hem? dat zijn rad niet draaien kan tussen de handen der broeders. Wat vreet aan hem? Vraagtekens, vraagtekens, hij heeft geen antwoord.
Hij droomt dat hij door een raam een licht ziet, maar hij kan niet naar binnen, want er staan drommen mensen voor het huis, mensen van vroeger, van zijn studie, zijn vader en moeder staan er ook, niemand gaat opzij, ze kijken op hun telefoontje en staan met elkaar te praten over belangrijke zaken zo te zien, hij komt er niet doorheen. Als hij wakker wordt, herinnert hij zich dat hij zoiets al eerder heeft gedroomd. Hij is moe en verdrietig.

Hij bladert in het boek. Het valt mee, het is niet van dat zweverige gedoe. Niet de hele tijd in ieder geval.
Hij leest: Het brein is een nuttig instrument wanneer het zijn plaats weet, want op de wezenlijke vragen heeft het geen antwoord. Daartoe moet je de sprong wagen uit je bovenkamer en je hart laten spreken. Het Licht zetelt in het hart.
Hij leest de woorden alsof ze rechtstreeks tegen hem worden gezegd. Toch begrijpt hij ze niet. Hij herleest ze een aantal malen gedurende de dag en noteert ze in zijn dagboek.
Iets verder in het boek leest hij: Ook nihilisme is een geloofssysteem. Er is geen fundamenteel verschil tussen geloven in iets en geloven in niets. Dat zet hem aan het denken. Zou het waar zijn? Hij leest verder: Als je vrijuit wilt gaan, zal je ieder geloofssysteem moeten loslaten, iedere voorstelling.
Dat is ontluisterend, niet bitter ontluisterend, openend ontluisterend. Even ziet hij een oneindige diepte voor zich, er is niets wat hij kan vasthouden, en toch gebeurt alles vanzelf, alle kleuren van de regenboog.
Hij schrijft in zijn dagboek: Als hij vrijuit wil gaan, zal hij ieder geloofssysteem moeten loslaten, iedere voorstelling.

Ze zien elkaar weer regelmatig. De oude bondgenoot is een vriend geworden.
Hij bekreunt zich omdat hij tot niets komt en zo alleen is. Hij zegt: ‘Kan dit ooit veranderen of is het mijn lot? Hoever ik ook terugkijk, zo verkrampt en angstig ben ik altijd geweest.’
De vriend zegt: ‘Al je zonden zijn vergeven.’
Hij reageert verontwaardigd: ‘Hoe kan je dat nou zeggen. Je weet niet wat ik allemaal heb gedaan. Dat is nou echt spirituele lulkoek.’
De vriend reageert laconiek: ‘Nou, dan niet. Als je je liever schuldig blijft voelen.’ Hij vertelt het verhaal van een joodse Rabbi die op de vraag: ‘Hoe komen we te weten dat de zonde is vergeven?’ antwoordt: ‘We komen het daaraan te weten dat we de zonde niet meer doen.’ ‘Dus,’ zegt de vriend, ‘als jij blijft volhouden dat jouw zonden niet vergeven kunnen worden, betekent dat alleen maar dat je je wilt blijven rondwentelen in wat je tot nu toe hebt gedaan en dat je daarmee door wilt gaan.’
De vriend zegt: ‘Ik kan het wel begrijpen, want als het tekort of het gemis niet meer bepalend zijn, is er werk aan de winkel en dat is eng. Dan moet je je bed opnemen en gaan. Gaan, zonder dat je je kunt refereren aan wie of wat dan ook. Wow, dan kan je nergens meer tegenaan leunen.’
Hij heeft eigenlijk maar één vraag: ‘Is het echt mogelijk? Ook voor mij?’
De vriend zegt: ‘Ja.’

Zo gaat het maandenlang, jarenlang. Een doorgaand gesprek tussen vrienden.
Dan komt het moment dat hij in zijn dagboek schrijft: Ik vergelijk mij met niets, niet met een ander, niet met mijzelf, niet met wie ik ben geweest, niet met wie ik kan worden. Ik doe wat ik kan.

Hij komt een oude vriend tegen, eigenlijk meer een kennis dan een vriend. Ze hebben elkaar in jaren niet gezien. De oude vriend kijkt hem aan en zegt: ‘Wat is er met jou gebeurd? Ik herken je bijna niet. Alles aan je is anders.’
Hij zegt: ‘Ik ben gelukkig?’
‘Echt waar? Dat had ik nou nooit gedacht.’ Hij kijkt en hij kijkt en zegt: ‘Zoiets heb ik nog nooit gezien.’

*

Er zijn overal vrienden. Overal is het licht in het hart van het huis. Rond het licht verzamelen zich behoudende krachten, gewoontepatronen, opvattingen en normen, taboes, de waan van de dag. Dat is altijd zo geweest.
Je kunt met die gewoontepatronen etc. de strijd aangaan, je erdoorheen proberen te wringen. Je kunt ze systematisch aanpakken, er zijn vele manieren om dat te doen. Psychologische methoden, christelijke methoden, boeddhistische methoden, iedere geestelijke weg heeft zo zijn methoden.
Je kunt ook de strijd niet aangaan, je niet laten bepalen door de overlevingscomputer, maar het eenvoudig houden en je toevertrouwen aan het licht van het hart.

*

Het moment van bevrijding en de weg tot dit moment worden in de wereldliteratuur op vele manieren beschreven. Er zijn prachtige breed uitgesponnen vertellingen en er zijn ultrakorte, compacte beschrijvingen. Een van de meest pregnante verhalen over de opwekking uit lamlendigheid en de sprong die gemaakt wordt staat in het Evangelie volgens Marcus. Het is eigenlijk ook een komisch verhaal. Het zou een scène kunnen zijn in zo’n gemoedelijke Oost-Europese film:

Toen hij enkele dagen later terugkwam in Kafarnaüm, werd bekend dat hij weer thuis was. ²Er stroomden zo veel mensen toe dat er zelfs voor de deur geen plaats meer was, en hij verkondigde hun Gods boodschap. ³Er werd ook een verlamde bij hem gebracht, die door vier mensen gedragen werd. ⁴Omdat ze zich niet door de menigte konden wringen, haalden ze een stuk van het dak weg boven de plaats waar Jezus zat, en toen ze een opening hadden gemaakt, lieten ze de verlamde op zijn draagbed naar beneden zakken. ⁵Bij het zien van hun geloof zei Jezus tegen de verlamde: ‘Vriend, uw zonden worden u vergeven.’⁶Er zaten ook een paar schriftgeleerden tussen de mensen, en die dachten bij zichzelf: ⁷Hoe durft hij dat te zeggen? Hij slaat godslasterlijke taal uit: alleen God kan immers zonden vergeven! ⁸Jezus had meteen door wat ze dachten en dus zei hij: ‘Waarom denkt u zoiets? ⁹Wat is gemakkelijker, tegen een verlamde zeggen: “Uw zonden worden u vergeven” of: “Sta op, pak uw bed en loop”? ¹⁰Ik zal u laten zien dat de Mensenzoon volmacht heeft om op aarde zonden te vergeven.’ Toen zei hij tegen de verlamde: ¹¹‘Ik zeg u, sta op, pak uw bed en ga naar huis.’ ¹²Meteen stond hij op, pakte zijn bed en ging weg; allen die dit zagen, stonden versteld en loofden God. ‘Zoiets hebben we nog nooit gezien,’ zeiden ze. (Evangelie volgens Marcus 2:1-12, NBV)

(wordt vervolgd)