In het paradijs (10)

Maar als het een mens gelukt om over de brug van het leven naar de overkant te schrijden, dan is dat een geluk voor de wereld. Het is bijna meer dan dat haar de verlosser wordt geschonken. Er is slechts een ding van node. Iemand alleen kan dit doel niet bereiken. Hij behoeft daartoe een gezellin. Het is alleen door hun verbinding van mannelijke en vrouwelijke krachten mogelijk. Daarin schuilt de geheime zin van het huwelijk, die de mensheid al sinds duizenden jaren verloren heeft. (Gustav Meyrink, Het groene gezicht)

Meer dan 50 jaar geleden heb ik Das grüne Gesicht van Gustav Meyrink (1868-1932) in het Nederlands vertaald. Ik heb daar toen als jonge man veel van geleerd, zoveel dat mij nu nog weleens passages te binnen schieten, die aansluiten bij de situatie waarin ik mij bevind.
Ik beschouw Meyrink als een van mijn leermeesters (zijn foto hangt ook bij mijn schrijftafel). Vooral Het groene gezicht (beslist niet zijn beste werk, maar voor mij van essentieel belang omdat ik het woord voor woord heb bestudeerd) en De engel van het westelijk venster (zijn laatste boek en zijn meesterwerk waarin alle lijnen samenkomen) hebben veel voor mij betekend. Ik heb zoveel van hem geleerd en ben ook zo sterk door hem beïnvloed, dat ik, toen ik mij daar nog mee bezighield, het niet onmogelijk achtte dat ik een reïncarnatie was van Meyrink. Ik ging er in de taal van Meyrink vanuit dat wij een knooppunt waren in het tapijt der eeuwen, zo’n knooppunt dat terugkeert tot de tekening is voltooid. Tegenwoordig zie ik hem meer als een geliefd lid van mijn geestelijke familie, een oom die een deel van mijn opvoeding voor zijn rekening heeft genomen en mij vervolgens ook nog een flinke erfenis heeft nagelaten.

Zowel Het groene gezicht als De engel van het westelijk venster staan in het teken van het volgen van een mystieke weg, waarbij man en vrouw schijnbaar geheel verschillende wegen gaan en toch samenkomen en eenheid bereiken. In beide boeken verliest de man zijn vrouw en moet hij het alleen zien te redden, terwijl zij voortdurend op de achtergrond aanwezig is als stille leidsvrouw. In beide boeken ook wordt ten slotte het paradijs gevonden. Zoals het aan het eind van Het groene gezicht wordt gezegd: Langzamerhand begreep hij dat hij het doel van de weg – en het verborgen bestaansdoel voor ieder mens is het om deze tot het einde toe te volgen – bereikt had: een burger van twee werelden te zijn. Hij was in de wereld en in het paradijs – hier en daar een levend mens.

Anders dan bij Colin Wilson is de weg van Gustav Meyrink een weg van doorlijden en offeren. Er is niet een methode die voorzienbaar leidt tot het doel. Eigenlijk blijken alle uitgestippelde routes dwaalwegen te zijn.
De hoofdpersonen redden het niet op hun oude vertrouwde manier en gaan ten onder aan zichzelf. Ze verliezen hun macht en overzicht. Het worden ‘losers’ en blijken juist dan, wanneer ze hun koers niet meer kunnen bepalen en alles hen ontglipt, toch als de Phoenix uit hun as op te rijzen. De grootse verwachtingen, de plannen, de voorstellingen van uiteindelijke winst komen tot rust, de gedrevenheid lost op, en dan blijken ze te worden opgenomen in een groter weefsel waar ze in eenvoud dienstbaar kunnen zijn.
Steeds weer heeft op deze weg de man de vrouw nodig. Zij helpt hem om vrij te komen van de macht van het losgeslagen denken en de verleidingen van de driften. De vrouw die tegenover de man staat is puur (naar mijn smaak soms te puur en daardoor op een ietwat ouderwetse manier te weinig een mens van vlees en bloed) en vertegenwoordigt de zuivere intentie. Zij is de leidsvrouw die weet dat het leven een geschenk is en dat al die mannelijke drijfveren doen wegbewegen van het geschenk. Dankzij de pure intentie van de vrouw kunnen hoofd en hart samenkomen en kan de seksuele energie ter beschikking komen van hoofd en hart.
Wanneer dit gebeurt, wanneer het heilig huwelijk plaatsvindt, komt er een einde aan de pijn. Smart wordt tot mededogen en het paradijs blijkt in het midden van het bestaan te liggen.

(wordt vervolgd)