In het paradijs (12)

Het verhaal van rabbi Sussja van Hannopil en zijn vrouw blijft mij door het hoofd spelen. Al sinds ik in aflevering 10 schreef: Dankzij de pure intentie van de vrouw kunnen hoofd en hart samenkomen en kan de seksuele energie ter beschikking komen van hoofd en hart. Want wat nu als de vrouw niet een wijze leidsvrouw is met een pure intentie, maar een feeks, een onbetrouwbaar kreng, een ramp met een rok? Zo iemand als de vrouw van rabbi Sussja (1718-1800), waar Martin Buber over vertelt in De chassidische vertellingen:

Sussja’s vrouw was een kijfachtig mens en bleef doorlopend aan zijn oren zeuren, dat hij zich van haar moest laten scheiden en zijn hart was zwaar onder haar woorden.

Zij wist dat hij zich niet kon laten scheiden. Ja, formeel kon hij van haar scheiden, maar voor hem als man en tsaddik was zo’n breuk onmogelijk. Voor zijn aanzien als man, maar nog veel belangrijker: voor de essentie van zijn werk als tsaddik, als een rechtvaardige hoeder en leraar, die het leven leeft dat de Eeuwige hem geeft.
Daar had zij hem te pakken. Zij kon op hem blijven inhakken en vervolgens zeggen: ‘Nou, scheid dan van me.’ Zo kon ze aan het redeneren blijven.

Jung zou zeggen dat de vrouw van rabbi Sussja bezeten was door de animus. Altijd maar redeneren, altijd kritiek hebben, omdat iets er niet is of er juist wel is, te veel of te weinig, het is nooit goed, en dat kan altijd aangetoond worden, luister je nog, je gaat er natuurlijk weer vandoor, zie je wel…
Ja, zo kunnen vrouwen zijn, net zoals mannen kunnen doorslaan in sentimentaliteit. Wanneer bij hen de anima niet in balans is, worden ze overgevoelig en o zo meegaand, dan worden het van die dreinende types. Zoveel emoties en begrip dat je er helemaal wezenloos van wordt.
Waarschijnlijk zou Jung dus ook hebben opgemerkt dat rabbi Sussja te veel werd beheerst door de anima.

Terwijl ik dit aan het schrijven ben, merk ik opeens dat deze twee mij wel erg doen denken aan mijn grootouders van vaders kant. Ik schreef over hen in mijn boekje Het lot & de liefde: Mijn oma was een wereldveroveraar die levenslang had gekregen binnen de gereformeerde kerk van Dordrecht. Zij leidde een commissie binnen de kerk. Daar kon zij haar stempel drukken. Maar dat was veel te weinig voor haar. Zij wilde invloed uitoefenen, resultaat zien, vechten, duwen, trekken, vormen. Dat was onmogelijk voor een vrouw in haar tijd, zeker in haar kerkelijke milieu. Zij moest achter de schermen blijven en zij verkommerde in al dat gelijkmatige van haar man. Zij daagde hem op alle mogelijke manieren uit. Zij maakte ruzie, schreeuwde, krijste, gedroeg zich als een harpij, maar hij zocht altijd het compromis. Hij suste en gaf haar haar zin. Dat maakte haar niet gelukkig. Het is het aloude verhaal: waar mijn opa te goed was werd mijn oma te overheersend. Als kind gaf ik de voorkeur aan zijn vriendelijke gelijkmoedigheid. Pas later ging ik inzien dat mijn opa en mijn oma een tweespan waren. Ze vulden elkaar aan, als die arme lieve ouders van Hans en Grietje en de boze heks. Zij was de slechterik en hij gaf de gelegenheid.

Evenals mijn oma had de vrouw van Sussja levenslang gekregen in haar gemeente. En net zoals mijn oma was zij in ieders oog de boosdoener en was haar man de goede, zachtmoedige bovenmeester.
Mijn opa en oma hebben deze samenzwering, want zo mag je het toch wel noemen, nooit weten te doorbreken. Rabbi Sussja daarentegen vond een uitweg. Hij deed dat niet door een list te gebruiken, maar door zich niet bij het compromis van wederzijdse ontevredenheid neer te leggen. Hij ging tot het einde, want hij was een echte rechtvaardige, zowel tot het einde ín zijn zachtmoedigheid als tot het einde ván zijn zachtmoedigheid.

Op een nacht riep hij haar aan en zei tegen haar: ‘Ziehier’, en hij toonde haar zijn kussen dat nat was van tranen. Hij sprak verder tegen haar: ‘Er staat geschreven in de Talmoed: wie zijn eerste vrouw wegjaagt, over hem vergiet het altaar zelf nog tranen. Van deze tranen is mijn kussen doornat. En zeg nu maar wat je nog meer wilt. Wil je nu de scheidsbrief nog?’

Hij biedt haar dus de mogelijkheid tot scheiden aan. Doordat hij dat doet, verandert de relatie. Er is geen gelijk meer, geen dwang en ook geen gevecht. Animus en anima treden terug, man en vrouw komen weer tegenover elkaar te staan. Alles ligt open. Het is onvoorspelbaar wat er gebeurt als alles open komt te liggen. En dit gebeurt:

Van dit ogenblik af werd ze stil. En toen ze stil geworden was, werd ze opgewekt. En toen ze opgewekt was geworden, werd ze goed.

Ik vind dat zo’n prachtige volgorde: stil – opgewekt – goed.
Ik ben een groot liefhebber van rabbi Sussja, hij was een rechtvaardige, die zoals op zijn grafsteen geschreven stond: God in liefde diende, blij was in het lijden en velen aan de schuld ontrukte. Maar ik vind die vrouw van hem, die verder niet vermeld wordt, een geweldig mens.
Je zal maar zo opgesloten zitten in je gelijk en je wrok en al je argumenten en dan opeens in de leegte komen te staan. Het ligt toch in de lijn van het karakter om dan snel nieuwe argumenten aan te voeren, er is toch altijd wel iets te vinden bij dat weekdier, die sijsjeslijmer met zijn mooie praatjes. Maar dat doet zij niet. Het wordt stil en zij laat het stil zijn.
Daarmee passeert zij de engel met het wentelend zwaard en betreedt zij het paradijs. De stilte is de deur, blijdschap is het lied dat zij hoort wanneer zij de deur doorgaat en dan eet ze weer van de Boom van het Leven en dan wordt ze goed. Niet goed volgens de moraal, volgens die andere Boom, maar goed goed.
Ja natuurlijk wordt zij goed, want hoe kan je nou niet goed zijn als je opgewekt bent.

Dankzij de pure intentie van de vrouw kunnen hoofd en hart samenkomen en kan de seksuele energie ter beschikking komen van hoofd en hart.

(wordt vervolgd)