In het paradijs (7)

Ik lees terug wat ik de afgelopen weken heb geschreven en zie dat ik ook nu weer drie hoofdlijnen volg: de lijn van de persoonlijke ervaring en herinneringen, de lijn van de traditie (de schriftelijk vastgelegde leer, zoals in mijn geval de joodse Torah, de christelijke Evangeliën en boeddhistische teksten) en de lijn van wat ik nu voor het gemak even de geheime alternatieve leer noem (mystici, kabbalisten, alchemisten, gnostici, beoefenaars van dzogchen). Ik zeg ‘ook nu weer’, omdat ik deze drie lijnen volg in alles wat ik de laatste jaren schrijf en in al mijn vormen van onderricht.
Deze drie sluiten op elkaar aan. Om te beginnen is er de traditie van de grote geschriften. Vervolgens komt de geheime leer die van leraar op leerling, van mond tot oor, en daarnaast ook in specifieke geschriften is doorgegeven, toegesneden op de situatie van de zoeker of leerling, diens niveau, vermogens en bereidheid. Ten slotte vindt dit alles zijn beslag in het persoonlijk bestaan en draagt daar vrucht – of niet.

De traditie geeft kaders en is in het algemeen gericht op het behoud van waarden en het behoeden van de gemeenschap die deze waarden aanhangt. De alternatieve geheime leer daarentegen zet aan tot het volgen van een unieke weg, waarbij de traditie wel draagvlak kan zijn, maar niet bepalend is. De proef op de som is en blijft het dagelijks bestaan – dit lichaam, deze wereld, deze psyche, de mensen met wie ik ben, deze hel, dit paradijs.

*

Zij waren beiden naakt, de mens en zijn vrouw, maar ze schaamden zich niet voor elkaar. (Genesis 2:25)

Dit is het scharnierpunt van het paradijsverhaal en in het algemeen van het zijn in het paradijs. Het is tevens de sleutel.
In het paradijs, waar ook het paradijs is, ben je onverhuld. Er zijn geen geheimen, geen aparte bedoelingen, er is geen dubbelheid. Innerlijk neemt onbevangen vorm aan. Woorden en daden, gedachten en gevoelens zijn evenals de vier rivieren in het paradijs verschillende verschijningsvormen en toch ongebroken expressie van dezelfde bron.
Zo ben jij en zo is ook de ander, hoe anders die ook is. Zonder list. Zonder persoonlijke baat. Er zijn geen afspraken nodig en geen regels. Er is geen goed en geen kwaad. In de taal van de mythe: er is niet gegeten van de boom van de kennis van goed en kwaad.
Dit is de kracht van het oneindig tere.

Zo teer en krachtig begint een vriendschap vaak, een liefdesverhouding. Open en onbevangen vertel je elkaar alles, de vreemdste herinneringen, gedachten, gevoelens, wensen – rijp en groen. Er zijn geen regels wanneer je beiden naakt bent en je je niet voor elkaar schaamt. Ze zijn ook niet nodig.

De slang was listiger dan alle dieren van het veld die de Eeuwige God gemaakt had…(Genesis 3:1)

Wanneer echter in deze open, onbevangen liefdesrelatie de slang oprijst (dat zal altijd gebeuren) en tot geheime gespreksgenoot wordt (dat hoeft niet altijd te gebeuren), komt er een einde aan het paradijs.
Schaamte en schuld en angst doen hun intrede (vaak in die volgorde).
En wanneer vervolgens ook dit weer wordt afgedekt, wordt de voortgaande communicatie gebroken en stokt het liefdesspel.

Er ontstaat een dubbelheid van binnen en buiten, van ik en jij, nee en ja. Een vliesdun ijslaagje op het vloeibare samenzijn. Het ijslaagje van schaamte.
Er komt een vlies om de naaktheid heen, waarmee het geheim, dat wat niet gezien mag worden, aan het zicht wordt onttrokken. Als vervolgens dit vlies nog verder wordt afgedekt en met argumenten wordt verdedigd, wordt het een harde omsluitende laag, waarmee de ander wordt buitengesloten en het vrije zicht, de liefdesaard ook, wordt binnengesloten.
En ja, dan komen de regels en de afspraken, de beloftes, de methodes en de strategieën. Soms in de hoop dat ze helpen om weer met elkaar terug te komen in die staat van liefdevolle onschuld, soms omdat er al dan niet bewust wordt gekozen voor een compromisbestaan.

*

‘Het huwelijk, dat is de zwaarste taak die de mensheid zich heeft gesteld. Ieder voor zich moet een antwoord vinden op die vraag. Er is geen oplossing die opgaat voor allen.’
‘Waarom niet?’
‘Omdat ieder mensenpaar met zichzelf alleen is. Als man en vrouw elkaar ontmoeten, wordt de schepping voor een nieuwe beslissing gesteld of zij zich opnieuw zal versplinteren en scheuren óf dat zij in dit paar tot eenheid zal geraken. Het gaat om de polariteit van de geslachten, om niets anders. Het is niet goed dat de mens alleen is. De grote poging die huwelijk heet moet worden gewaagd, ook al zou er een grote tweespalt door ontstaan.’
‘Tweespalt?’
‘Wie in het huwelijk wordt teleurgesteld herstelt zich niet snel. De wereld is ziek van haar zieke huwelijken.’ (Edith Mikeleitis)

Iedereen die een liefdesrelatie heeft, kent de doorgaande beweging van liefde, waarin je met elkaar bent opgenomen. Liefde in de stof, in het lichaam, met elkaar, het is het fijnste dat er is. Het mag eeuwig duren, maar bijna iedereen zal ook de onderbreking kennen, het wegvallen van de genade, waarin je niet meer deel bent van de stroom en waarin de ander een vreemdeling en een vijand wordt.

Daar geef je het op en gaat, zoals ik dat noem, deel uitmaken van het schaduwbestaan.
Of daar begint het werk. Het Grote Werk van de vereniging, die in de alchemistisch teksten het Heilig Huwelijk wordt genoemd ofwel de Steen der Wijzen.

(wordt vervolgd)