In het paradijs (9)

Ik beëindigde de vorige aflevering met een citaat van de Engelse schrijver Colin Wilson (1931-2013): …dat seksuele intensiteit een inzicht geeft dat even deugdelijk is als het mystieke visioen en veel makkelijker te bereiken; maar als men wil dat het doeltreffend is, moet het gepaard gaan met een gedisciplineerde passie die gelijkstaat aan die van de yoga of de ascese.

Ik begon Colin Wilson te lezen toen ik zelf net mijn eerste stappen had gezet op het vrijerspad en daarvan de bevrijdende werking ervoer. Hij beschreef wat ik voelde, maar nog niet goed kon formuleren: hoe door de seksuele daad en vooral tijdens ‘het korte eeuwige moment’ van het orgasme alle beperkende gedachten worden weggewassen en de geest vrijkomt van de gehechtheid aan tijd-ruimtelijke beslommeringen.
Hij schreef zonder gêne over seks, ook zonder het te romantiseren. Het was een feitelijke beschrijving van de overweldigende, ja revolutionaire kracht, die in ons mensen werkzaam is en ons kan optillen naar een hoger niveau, maar ook in de hel kan doen afdalen. Hij wist het genot plastisch te beschrijven, van binnenuit, en tegelijkertijd sprak hij met een eerbied die grensde aan huiver over het ontzagwekkende mysterie dat seks ook voor hem was. Voor hem én voor mij, want zo ervoer ik het ook. Het was alsof een oudere vriend mij een inkijkje bood in zijn geheime vertrekken. Heel opwindend.

In latere boeken vroeg hij zich af hoe het zou zijn wanneer een orgasme tien minuten zou duren, of een uur, of een dag. Ik had mijzelf die vraag ook al gesteld. Hoe zou het zijn wanneer deze heldere verrukking zou voortduren. Wat zou daarvan het gevolg zijn? Zou, zoals hij suggereerde, door het aanhoudend heldere zicht de gehechtheid en vertroebeling van de neurotische persoon voorgoed wegbranden? Zou zo de engel met het wentelend zwaard gepasseerd kunnen worden en het paradijs opnieuw kunnen worden betreden? Was, om het weer eens anders te zeggen, seks de ingang tot verlichting?
Wow, of zoals het in die tijd werd gezegd: te gek! Het zou toch fantastisch zijn als het leukste en lekkerste zou samenvallen met het diepste, het zuiverste, het meest verhevene.

Colin Wilson ging ervan uit dat seks een bevrijdingsmiddel was, misschien wel hét bevrijdingsmiddel, uit het neurotische bestaan. En het orgasme zag hij als de sleutel om de kooi van mentale en emotionele conditioneringen te ontsluiten en naar buiten te treden in de vrijheid die de werkelijke bestemming van de mens is. Daarom zochten zijn hoofdpersonen naar mogelijkheden om het orgasme te intensiveren en te verlengen. Van magische rituelen, tot Spaanse vlieg, tot de meest bizarre seksuele probeersels. Alles moest worden ingezet in dienst van het ideaal. Niets was te gek.
Daar begon ik, na mijn aanvankelijke enthousiasme, af te haken. Ik vond het wel heel interessant en veelbelovend wat hij beweerde, de route die hij zijn hoofdpersonen liet volgen, en ik wilde het graag geloven, maar ik kon het niet geloven. Er was in dit alles een gedrevenheid die mij tegenstond, een methodisch fanatisme. En voor dit methodisch fanatisme moest in zijn romans bij de hoofdpersonen, maar vooral bij de bijfiguren, alles wijken – persoonlijke gevoelens en zeker ook de sociale normen, opvattingen en verplichtingen.

En waar leidde het eigenlijk allemaal toe?
Daarin was hij ook heel eerlijk. Hij was, vind ik nog steeds, een goede en eerlijke schrijver. Daarmee bedoel ik dat hij zijn ideeën niet als een utopist aan de man probeerde te brengen, maar dat hij ze ontdekkend beschreef. Hij was niet een propagandist, maar een onderzoeker, en de roman was zijn laboratorium. En als ik nu terugkijk op de romans die ik van hem heb gelezen, moet ik concluderen dat hij in zijn laboratorium de Steen der Wijzen niet heeft gevonden.

Hij beschrijft in zijn romans een prachtig proces, waarin de hoofdpersonen keer op keer extatische momenten beleven, maar die momenten vervliegen weer en ze leiden niet tot wat je noemt een happy ending. De koorts blijft, op zijn best is het een verwachtingsvolle koorts, maar er is geen oneindige vreugde, helderheid en vrede. Het blijft al met al een tamelijk rommelige bedoening. Heel creatief, heel avontuurlijk, mensenkinderen wat gebeurt er veel. Maar wat gebeurt er nou eigenlijk?

Ja, waarom wordt de Steen der Wijzen niet gevonden? Ik vermoed dat dit komt doordat het ‘ik’ (de hoofdpersoon en de schrijver via de hoofdpersoon) zichzelf als een apart wezen blijft zien. Dit aparte wezen wil de verlichting deelachtig worden en dat is natuurlijk een paradox. In egocentrisme kan eenheid niet bereikt worden. Dit drukt zich ook daarin uit dat de hoofdpersonen hun geliefden vooral beschouwen als verschaffers van lust en wijsheid, die hun de sleutel kunnen aanreiken waarmee zij zichzelf kunnen bevrijden. Zij beschouwen hen, de anderen, niet als anderen met een eigen zoektocht en een eigen weg, maar als verlengstukken, waaraan zij vreugde kunnen beleven en waarmee zij mogelijk zelfs tot een definitief bevrijdende ervaring kunnen komen.
Zo blijft onder alles, achter alles, de narcistische gesteldheid van de man onaangetast. De man verliest zich niet en geeft zich niet aan de ander, aan de Ander in de ander. Hoe vaak hij ook klaarkomt, het komt niet klaar.

Van de drie grote centra, seks, hart en hoofd, weet Colin Wilson hoofd en seks samen te brengen, maar hij doet dit door het hart buiten te sluiten. Er vindt geen totale integratie plaats en daardoor blijft er een kilte, een kille gedrevenheid, die niet direct voelbaar is omdat er zoveel gebeurt, maar die ten slotte, wanneer op deze weg wordt voortgegaan, toch tot moedeloosheid moet leiden en zelfs tot depressie. Zo kan wel de weg naar het paradijs worden gevonden, maar het paradijs zelf kan niet worden betreden.
Ik spreek nu over Colin Wilson, maar ik spreek evenzeer over mijzelf, hoe ik was als jonge man, hoe ik zocht en hoe ik doodliep.

Ondanks dit alles zijn de boeken van Colin Wilson zeer de moeite waard door de vragen die hij stelt en doordat hij voelbaar duidelijk maakt dat de seksuele energie een enorm krachtige, maar tegelijkertijd ook een gevaarlijke energie is, die, wanneer de juiste yoga en ascese niet wordt beoefend, kan leiden tot verslaving en dan dus juist onvrij maakt.
Daarbij zijn het goed geschreven boeken die je kunt lezen als filosofische werken, maar ook als avonturenromans of detectives of, zoals mijn buurman het definieerde toen ik hem De god van het labyrint had uitgeleend, als regelrechte porno. Voor elk wat wils dus.

(wordt vervolgd)