Zodra we het nieuwe jaar ingaan, weet ik: de winter is bijna voorbij, de lente komt eraan.
Ik ben dol op de lente en ik verheug mij op de maand maart. Dat begon al als kind omdat ik in die maand jarig was. Later werden de cadeautjes minder belangrijk en ging het meer om het lentegevoel. Dit lentegevoel werd nog versterkt doordat ik op 22 maart 1966 mijn levensleraar voor ’t eerst ontmoette. Vervolgens werd maart nog meer mijn favoriete maand toen ik Hanneke leerde kennen, want Hanneke is op 14 maart jarig.
Een feestmaand dus. Zoals je ook kunt zien aan de verjaardagskalender die door onze kinderen voor ons is gemaakt. En juist in deze maand, laat het zich aanzien, gaat Hanneke overlijden.
Mijn lieve vrouw en vriendin is deze aarde aan het verlaten. Zij is gevallen, bijna twee weken geleden, en heeft haar heup gebroken. Sindsdien ligt zij in bed.
De laatste nachten waak ik bij haar. Ik zie hoe zij gaat, zonder worsteling. Alles wat nog persoon was is uitgedoofd. Leegte en licht komt mij tegemoet als ik bij haar zit. Ik ben haar dankbaar en buig voor het grootse dat hier aan het gebeuren is.
Zo verschillend als we waren vertrouwden we ons in dit bestaan aan elkaar toe en hadden daarin het Onmetelijke lief. De vorm die we vonden voor onze liefde was het huwelijk, maar dieper dan dat waren we reizigers die elkaar herkenden als verwanten en graag met elkaar onderweg waren. Haar weg is nu bijna ten einde.
Ik heb haar gekend in haar veelkleurigheid. Ik had deze wonderlijke, krachtige, aantrekkelijke, geestige vrouw lief, haar intelligentie, haar originaliteit, ik genoot van de warmte die zij voor mij bewaarde. Zij kon zo zonder voorbehoud verdrietig zijn, alsof ze de ellende van de mensheid beleefde, moeder van smarten. En met dezelfde kracht kon ze onbelemmerd blij zijn, feest vieren, dansen. En in het verdriet en in de blijdschap was er de verwondering en de eerbied voor het tomeloze mysterie. Zo verschillend als we waren, vonden we elkaar steeds weer, waren we één.
Zij verlaat dit bestaan. Zo gebeurt het nu. De werkelijkheid van de werkelijkheid, in de woorden van Hanneke.
De werkelijkheid, dat zijn de golven van verlies en rouw. Ook dit is gegeven. En weer denk ik aan de regels uit het gedicht van Leopold: laat begaan; wie duwt de golven van de zee terug? het pogen zelf doet weer een golf ontstaan.
Zo is het. Voor mij en voor haar. Ik op de stoel bij haar bed, zij in het bed.
Hierin, van moment tot moment, wordt het verdriet niet opgeheven, maar ben ik met alles wat ik beleef opgenomen in genade.
Het kleine puntje in het universum dat ik ben is opgenomen in het oneindige. En zij die daar ligt, die steeds kleiner ademend dit bestaan aan het verlaten is, is opgenomen in de oneindige adem. Het geschiedt niet aan ons, het geschiedt met ons. We zijn deeltje en stroom tegelijk.
Het deeltje laat zichzelf los en vertrouwt zich toe.
Daarbij worden we geholpen door mensen. Als ik in de nacht lig op het bed in haar kamer, komt er een verzorgster binnen, die mij groet en zich over Hanneke buigt om haar de morfine en het slaapmiddel toe te dienen. Zij spreekt tegen Hanneke, zachtjes, en ik luister mee. Zo is er hier voortdurend een gesprek gaande van betrokkenen, verpleegkundigen, verzorgenden, waarvan wij deel uitmaken, Hanneke en ik. Het is een weefsel van verzachting en troost, van behoeding ook. Het is heel concreet, het gaat om verschonen en het opmaken van bedden en het bestrijden van pijn, het gaat om verzorgen, de laatste jaren, de laatste dagen, en het is binnen alle concrete feitelijkheid werk van het hart. Ja, van het hart.
Ik ben diep onder de indruk. Ik lag vannacht in bed op de kamer van Hanneke en ik dacht na over de rare rangorde in onze maatschappij, waar juristen, managers, politici en bankiers belangrijker gevonden worden (en meer verdienen) dan verpleegkundigen en verzorgenden. En ik dacht: ‘Ben ik ooit een jurist, een bankier dankbaar geweest? Echt dankbaar, de dankbaarheid van het hart, van mens tot mens? Zo dankbaar als ik nu ben.’ De vraag stellen is hem beantwoorden.
Er zijn veel meer mensen die helpen en bijstaan. Als er iets duidelijk is geworden de laatste jaren is het dat ik niet op mijzelf besta. Alle mensen die ons bijstaan en helpen, mijn kinderen, mijn leerlingen, mijn vrienden en vriendinnen, wij zijn met elkaar verbonden in een weefsel. Een weefsel dat niet zozeer is gericht op succes en resultaat als wel op heelheid, op het lessen van dorst, het bijstaan in pijn, het loslaten van wrok, het concreet bijspringen waar nood is, en dus op het zo schoon en liefdevol mogelijk voortzetten van de weg. In dit weefsel is verlies en angst en rouw niet het einde van de weg, maar het mogelijke begin van een meer volledig aanwezig zijn, waarin de persoonlijke functie en vorm doorgang bieden aan liefde en hulp.
Bij deze laatste woorden zou Hanneke in haar handen hebben geklapt.
Als zij er vanavond nog is, lees ik het aan haar voor, zoals ik alles wat ik de laatste 50 jaar heb geschreven aan haar voor heb gelezen.
Beste Hans, via via hoorde ik dat Hanneke is overleden. Voor mij is zij altijd een groot voorbeeld geweest.
In loving memory.
️ opgenomen in oneindigheid. Dankje Hans hoe je het proces van Jou en Hanneke hebt gedeeld in jullie blog. Zoveel liefde. Ik ben er stil van. ❤️
De eerste lezing van Hanneke die ik zag, zo zal ik mij haar blijven herinneren. Met ware woorden die als uitgehouwen in de ruimte klonken. Zo helder.
Een voorbeeld.
Mijn diepe deelneming Hans.
Lieve Hans,
Vandaag las ik in Trouw het overlijdensbericht van een Monument van een vrouw. Jouw vrouw Hanneke Korteweg-Frankhuisen aan wie ook ik bij mijn vorming op het levenspad veel te danken heb heeft het aardse bestaan losgelaten. Langs deze weg wil ik je graag bedanken voor jullie eindeloze liefdevolle levenslessen, in alles wat het leven biedt. Je mag haar nu loslaten in het besef dat je voor mij de liefste man geweest bent die een vrouw zich kan wensen. Ik maak een diepe buiging voor jou en Hanneke!
In al jouw schrijven over Hanneke, treft me de onvoorwaardelijke en warme liefde tussen jullie beiden. En daar woorden aan geven. Dank je wel en heel veel sterkte.
Ik kom net thuis en vind jullie kaart. Daarna lees ik dit bericht.
20 maart, het begin van de lente, de geboortedag van mijn jongste zoon.
Alles is verbonden ❤️
Ik ben Hanneke heel dankbaar voor wat ze indertijd voor mij betekend heeft. Zij was het die me aanried naar Schiermonnikoog te gaan, waar ik zwanger werd van mijn eerste kind.
Daar is mijn gezin begonnen.
Daar ga ik nu weer naar toe in april, drie kinderen en zeven kleinkinderen rijker.
Wat ontzettend fijn dat jullie zo in liefde verbonden bleven tot het einde!
Joyce
Dag Hans, het raak me zeer dat Hanneke ‘deze wereld aan het verlaten is’, zoals je schrijft. Ik denk aan jullie.
Beste Hans,
Wat een wijsheid. Ik blijf herhalen dat ik jou benijd. Mogelijk dat wij tzt elkaar nog eens ontmoeten. Ondanks al onze verschillen, zie ik toch veel overeenkomsten. Maar die filosofische wijsheid van jou is toch wel iets ik dat ik tekortkom.
Sterkte, jouw officiele rouw is nu aan het beginnen. Hopelijk heb jij de kracht om je hier ook weer doorheen te slaan.
Uit: De Grote Sprong:
….. Dan treed je toe tot een groter geheel en ervaar je dat alle afzonderlijke wegen samen komen tot één weg. Van tevoren kun je dat slechts vermoeden. Springen doe je alleen. Neerkomend merk je dat je hand in hand staat.
Voor mij is dit een van de mooiste en troostrijke zinnen die ik ken. Warme groet van mij Hans aan jou en allen die van Hanneke hielden. Lia
Zo fijn dat je deelt over Hanneke, zij in bed en jij ernaast, de liefdevolle verzorging, de toewijding aan het moment, wat is, zo gewoon en dichtbij in handelingen, het zijn, zo vol van Liefde. Alles in die kamer is.
Lieve Hans,
Mijn licht stuur ik in gedachten naar jullie toe. Je woorden raken me. Dwars door alles klinkt de oneindige Liefde. Ik denk aan jullie.
In mijn gedachten en hart bij jullie in deze overgangsdagen. Dank voor het delen van je woorden van liefde Hans. Lieve groet, Liesbeth
eigenlijk
zijn we
een fijne
schommeling
van liefde,
een en-
zovoort
van
beweging
en tegen-
beweging
tot ’t
hoogste
punt van rust.
(Hans Andreus, Verzamelde Gedichten)
In Stilte met jullie verbonden.
Hans,heel veel sterkte bij deze wonderbaarlijke gebeurtenis ook voor Hanneke en jullie kinderen. Dank je hartelijk voor het delen van deze intieme tijd.
Hartroerend. Vertederend verbonden in deze liefdedaad met God.
Ik wens jullie samen en dierbaren alle sterkte toe en deel graag het gedicht van Adriaan Roland Holst.
Dit eiland
Hoe zijn wij hier geland,
waartoe… vanwaar…
ligt ergens aan het strand
dat vreemde schip nog klaar?
en als het anker is gelicht,
naar waar… naar waar…?
Stil, sluit de deuren dicht…
bemin elkaar…
A. Roland Holst
Dit Eiland
‘Voorbij de Wegen’ (1920)
Paradox
Verdriet,verlies en tegelijkertijd het beleven van LEVEN.
Dank jullie beide voor het delen van intimiteit.
Lieve Hans, ik ben diep geraakt en voel me zo rijk dat je deze intieme weg met ons deelt. Dierbaar.
Dank Hans voor het delen. Er gaat veel door me heen, mijn hart is gevuld met liefde en dankbaarheid voor wat jullie voor mij hebben betekend. En de betekenis stopt niet en is nooit gestopt. Sterkte Hans
Liefs corrie
Wat ontroerend lief…..
Bij deze mijn eerste reactie ooit, na het lezen van dit verdrietige moois. Sterkte Hanneke/Hans en familie, etc.
Ik sta in bewondering hoe jullie de oneindigheid omhelzen. Ik wens Hanneke een warme laatste stap, nu ze staat op de drempel voor de Door into Summer. Jij Hans, veel liefde en sterkte. Het is een Tot Ziens. Xxx
Wat een weelde en verdriet dit aandachtige einde. Wat mooi om zo stil dit te kunnen beleven. zoveel mooie reacties ook. Ik wens jou en al je geliefden veel goeds.
opgenomen in genade! Liefs, Els
Ontroerd herinner ik mij een zin uit haar dagelijks gebed:
“Voor mij is er alleen U. Ik heb niets te vrezen”.
Liefs en kracht gewenst Hans.
Ach, Hans, wat heb je mooi in woorden weergegeven wat onbenoembaar is. Dit mee te beleven is wat ons als mens mens maakt. De intimiteit van een moment als dit is groots en, inderdaad, het noopt tot dankbaarheid.
Heb het goed samen, zolang als mogelijk is.
Ik ben diep geraakt….
Ik ben er stil van. Mooi deze bewoording.
Ik wens jullie sterkte en licht.
Zo is het. Voor mij en voor haar. Ik op de stoel bij haar bed, zij in het bed.
En zij die daar ligt, die steeds kleiner ademend dit bestaan aan het verlaten is, is opgenomen in de oneindige adem.
Wat ontroerend. Dag lieve Hanneke. Om mani padme hum.
Veel liefde voor jou Hans.
Om mani padme hum
Dank, dank, dank voor jullie levende liefdeslessen
Annelies
Dag Hans,
Dank voor het delen!
Heel veel sterkte in dit laatste stukje samen.
Loes
Dank Hans voor het delen. In gedachten met jullie.
Wat ontroerend. Ik wens haar een goede reis naar huis.
Bedankt voor het delen. Sterkte en aanwezigheid gewenst bij de laatste reis van je geliefde vrouw.
Wat mooi geschreven en ontroerend, Hans.
En zo fijn zulke hartgedragen zorg.
Dat maakt stil. Liefdevol stil, alsof de trilling ervan uitreikt. Dankjewel! En het ga jullie goed in deze laatste reis samen. Of meer het laatste samen Zijn in het Hier en Nu.
…en in stilte hoor ik ineens een van de (lied)teksten van mijn lieve bijzondere man in mijn Geestesoor die ik je bij deze graag aanreik
Ik draag geen foto van je met me mee
Daar durf ik openlijk voor uit te komen
Wat mannen met zo’n foto doen geen idee
Ik hoef je niet te zien ik kan je dromen
Ik kan je zien van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat
Er valt voor jou aan mij niet te ontkomen
Omdat je haarfijn op mijn netvlies staat
Ik hoef je niet te zien ik kan je dromen
En als je lichaam ooit een keer niet naast me ligt
Maar bij voorbeeld in New York in Saint Tropez of Rome
Dan doe ik af en toe gewoon mijn ogen dicht
Ik hoef je niet te zien ik kan je dromen
Zelfs als je bij me weggaat maakt dat niet echt uit
Ik heb mijn voorzorgsmaatregelen al genomen
En ik heb je zo weer terug als ik mijn ogen sluit
Ik hoef je niet te zien ik kan je dromen
Prachtig gedicht.
Prachtig, zoals het ook voelen mag.
Lieve Hans,
In stilte loop ik met je/jullie mee en zend al het Licht wat ik aan kan roepen jullie kant op. Dat Hanneke door de Engelen over de brug van Licht gedragen mag worden
Bedankt dat je dit deelt, dat ik mag lezen hoe mooi jij dit verwoorden kan, het proces, liefde, spiritualiteit, het kromme. Wat een rijkdom. Dank je wel en veel sterkte en liefs
Wat bijzonder mooi en liefdevol , dank dat ik het mee mag lezen.
ik word heel verdrietig als ik dit lees, terwijl ik denk hoe kan dit verdrietig maken?
liefde, overal en in alles Liefde.
Harte groet Carin
Heel veel sterkte voor jullie beiden op deze laatste tocht, samen? Toch samen. Zoals je het schrijft, voelt het voor mij als samen. En heel liefdevol.
In stilte luister ik naar de woorden die je hier deelt; de stilte die Hanneke omringd op haar weg naar gene zijde. Lieve groet
Bedankt voor het delen, Hans. Heel bijzonder. Zoals het is. Alles in
één en een in alles. In gedachten een warme groet. Marjo
Ach Hans, in gedachten ben ik bij jullie. Misschien moet je het zowiezo maar blijven voorlezen. Dank dat je jouw gedachten weer zo fijn deelt. Liefs, Jeannette.
Moge haar ziel opgenomen worden in de bundel van het leven.
Wat een liefdevol schrijven over jullie afscheid. Heel bijzonder
Diep ontroerd.