Licht

Ik kijk naar een Japanse film, Drive my car. Een van de mooiste films die ik de laatste jaren heb gezien.
Er is tamelijk in het begin een scène met een vrouw die vrijt met de hoofdpersoon. Het is niet een eenmalig iets, ze kennen elkaar al lang en ze zijn getrouwd. Ik als kijker weet dat er een complicatie is, er is een dofheid bij de man, misschien ook bij de vrouw, maar wat ik zie is ook teder en erotisch, hartstochtelijk zelfs. Ze omarmen elkaar en hebben soepele lichamen. De vrouw heeft een zwartzijden hemdje aan, het staat haar mooi.
Ik heb deel aan de film en ik ben ook de toeschouwer. Wat dat betreft is er geen verschil tussen een film en het dagelijks bestaan. Als toeschouwer begin ik in gedachten tegen de man te spreken. Ik zeg: ‘En wat nu wanneer zij zich niet meer wil wassen, jouw mooie ranke vrouw, wanneer ze geen schone kleren meer wil aandoen en dat zwartzijden hemdje drie maanden aanhoudt, wanneer ze begint te ruiken naar wat je niet wilt ruiken? Wat als ze plotseling in razernij ontsteekt, met haar armen begint te slaan, begint te schokken alsof ze onder stroom staat, je niet meer herkent en woorden uitstoot alsof het klanken zijn?’
Zoals dat ook met Hanneke gebeurt. Dat laatste zeg ik er niet bij. Ik wil het niet over mijzelf hebben. Ik vraag het mij af, zoals ik het mij regelmatig afvraag: is dit geluk bestand tegen dat andere dat er ook is, blijft dit licht zich geven ook waar het nacht wordt?

Het zijn serieuze vragen, maar het zijn geen zwaarmoedige vragen, want ik ben benieuwd naar het antwoord – alles is mogelijk. Hoe doe je dat? Het zijn in de eerste plaats vragen over het licht en pas daarna over de nacht, die andere kant die ook bij de dag hoort. Of je jezelf nu hoog aanslaat of laag, de proef op de som is niet in je gedachten, maar in het feitelijk gebeuren.
‘Weet je wel’, zeg ik tegen de hoofdpersoon, die het al bijna weet, want er gaat met hem een ramp gebeuren, dat ligt vast op de filmrol en ik weet het omdat ik de film al eerder heb gezien, ‘weet je wel dat deze weg van vertrouwde liefde heel smal is en eindig? Weet je wel dat alles voorlopig is?’
Ik wil het precies zeggen, niet als een zwartkijker, maar als iemand die het kent, die weet dat het er beide is: de oneindige liefde en het tijdelijke, de herkenning van ziel tot ziel en het verlies. De oceaan is er, en waar de oceaan is, is er de golfslag. Ik wil het zeggen zoals ik het weet en met de kracht waarmee ik het weet: niet de liefde is kort, maar de vorm is broos. Spaar de liefde niet op voor later. De beste happy ends zijn nu.

Dat laatste is zo waar. Maar wat kan je iemand vertellen, echt vertellen over het leven, wanneer hij het verlies niet kent, of niet wil kennen. En als hij het wel kent? Ja, dan kan je het hem eigenlijk ook niet vertellen, maar dan is er in ieder geval de herkenning, het weten dat je beiden bent opgenomen in het geheim van de liefde, dat vuur waarin je niets kunt vasthouden.
Kent de man uit de film het, kent hij het niet? Hij hoort mij natuurlijk niet, maar het is duidelijk dat hij zijn eigen weg van ontdekking gaat. Hij is een oprecht mens, ingekeerd, een kunstenaar, iemand die de onderstroom niet schuwt, hoe donker deze ook is. Het komt wel goed met hem. Dat voel ik op dat punt, zoals je soms bij een meisje van 13 al kunt voelen hoe zij uitgerijpt als oude vrouw zal zijn. Ik voel het niet alleen aan, ik weet het ook doordat ik de film al eerder heb gezien.
Het komt niet goed op z’n Hollywoods, er vindt niet een totale verandering plaats met aanzwellende muziek, maar het komt wel goed zoals hij is, met dat merkwaardige karakter, die eigenwijze gesteldheid waarbinnen een licht gaat branden. Geen apotheose, wel een doorgang. Doorgang voor het licht.

Mensen veranderen niet zozeer. Verandering wordt hevig overschat. Nee, mensen veranderen niet zozeer. Het is veel meer zo dat er een licht in hen gaat schijnen, of niet. Als dat licht in hen gaat schijnen verandert alles.

Geschreven in dankbare herinnering aan Betty van Dam (30 juli 1944 – 16 juni 2023).