Lotsverbondenheid

Een zondagochtendwandeling met Hanneke door Zutphen. Het is fris en zonnig. Heerlijk wandelweer, maar Hanneke heeft geen beste bui. Ze loopt te mopperen en voor zich uit te schelden, er zijn knullen en vrouwen die van alles hebben gedaan en er niets van begrijpen. Daardoor is er pijn, heeft zij overal pijn.
Meestal kan ik haar wel opbeuren als zij in zo’n verhaal terechtkomt, maar ik krijg geen contact, ik mag haar ook geen arm geven, ze blijft verloren in zichzelf. Zelfs de hondjes en poezen die we tegenkomen, anders toch wondermiddelen, brengen geen glimlach op haar gezicht.

Een man die een paar weken geleden voor haar zorgde, zei dat hij haar verhalen nu net zo beschouwde als de tekeningen die zij tot een paar jaar geleden maakte. Tekeningen van wonderlijke wezens uit een ander universum, opgebouwd uit ritmische patronen en kleurvlekken, grimmig dreigend, mysterieus glimlachend, altijd met een zekere humor. Ik vond dat een verrassend kloppende observatie en het drong tot mij door dat ik het ook zo zag.
Wat zij tot voor kort nog buiten zich kon plaatsen op een vel papier en zo kon tonen aan haar omgeving, kent nu geen buiten meer en is zij zelf geworden. Als het ware staand op een toneel, tekent zij nu met haar lichaam en haar stem. Zij is als een performance kunstenaar, maar dan wel zonder dat zij weet heeft van toeschouwers.
Wat zij uitbeeldt en daarin doormaakt heeft weinig of niets te maken met mij die naast haar gaat. Ik ben zelfs meestal geen publiek meer. Het drama dat zij verbeeldt is niet meer voor anderen en ook niet meer voor zichzelf. Het is wat het is.
Het zijn krachten die door haar heen trekken en die ik wel herken als Hanneke, de Hanneke van vroeger, maar ze zijn nu onomwonden, niet meer ingebed in een bredere persoonlijkheid. Vroeger waren deze gestalten (je kunt het ook verhalen noemen) opgenomen in relatiepatronen en verklaringssystemen met opvattingen over het leven, met een besef van goed en kwaad, van sociale normen, onderdeel van een breder panorama. Dat alles is weggevallen. Er is bijna uitsluitend nog het drama zonder relatie.

Ik vergelijk het voor mezelf wel met een rotsachtige structuur, scherpe staketsels met armen die ten hemel schreien, afgewisseld met ronde harmonieuze vormen, vredig en ingekeerd, alles puur zoals het is. Over deze rotsachtige structuur is door de winden van de tijd zand en aarde afgezet, er zijn heuvels gevormd en op de heuvels zijn bloemen ontloken, bomen gegroeid, er liep een riviertje doorheen. Soms wanneer het flink stormde kwam de onderliggende rotsachtige structuur even bloot te liggen en je voelde het ook eigenlijk altijd wel wanneer je door het landschap ging en goed luisterde. Maar toen het zure regen begon te regenen zag je het landschap wegspoelen, langzaam, heel langzaam. De bloemen, de begroeiing, de bebouwing, de grond, en dat andere dat meer grond is dan de grond kwam boven. En nu is dat er vooral.

Deze rotsstructuur is nu het landschap. Hij was er altijd al. Er heeft geen verandering plaatsgevonden, het is niet een persoonsverandering zoals het verschijnsel zo vaak wordt genoemd, het is meer een ontbloting, een blootleggen van oergrond. Grond in zichzelf verzonken. Grond zonder relatie.
Huiveringwekkend om dit te zien en er deel aan te hebben, terwijl dit deel hebben maar voor een zeer klein deel wederzijds is. Dit is wat er is. Ik sta erbij en ik kijk ernaar.

Ik heb het grote geluk dat deze rotsstructuur niet alleen bestaat uit scherpe staketsels, maar dat er verrukkelijke vredige plateaus zijn, momenten van lieflijke vrede, van intense vreugde, van stil aanwezig zijn. Een genoegen bij te zijn. Om bij te staan en naar te kijken. Ik heb er steeds minder deel aan, maar het is een genoegen om voor te zorgen.
Er is heel veel. Dit geheel is nog steeds (ik vermoed dat ook dit niet de laatste ontbloting is, dat het nog verder gaat, naar stilte en niets – hier hoop ik later nog verder op in te gaan) rijk aan variatie.

*

Hoe gevarieerd ook, ik word zelden gekend, niet als een ander in ieder geval. We zijn niet meer man en vrouw.
Zij is niet meer mijn geliefde, zij is niet meer mijn vrouw. Maar wat is zij dan wel?

Kennelijk heeft deze reiziger in tijd en ruimte er behoefte aan om, al is het voorlopig, toch steeds weer opnieuw de diepe verbinding te definiëren die hij met haar ervaart. Kennelijk heeft hij zo’n oriëntatiepunt  nodig in deze cakewalk. Wat is zij van mij, waarom zorg ik voor haar, waarom is dat tot in mijn botten zo onloochenbaar? Is er een referentie? Of moet ik gewoon zeggen: het is zo? Zo lang als het duurt, het is zo?
Ik zei een tijdje geleden: ik heb er een zesde dochter bijgekregen. Dat gaf mij wel even duidelijkheid. Zoals ik voor mijn kinderen heb gezorgd, toen zij zichzelf nog niet konden voeden en beschermen, zo zorg ik voor haar, ik voed haar, ik koop kleren voor haar, ik leid haar de trap op en af. En net zoals bij mijn kinderen ben ik geroerd door haar zuiverheid, hoe zij zingt met die heldere wat bevende stem van een meisje van vier. En zo kan ik wel even doorgaan.

Maar toch is dat niet juist. Het is in ieder geval niet het enige en ook niet het belangrijkste. Er is meer dan zorg voor de afhankelijke, er is een diepere verbondenheid, niet vanuit zorg, maar vanuit respect.
In respect, in eerbied bijna, is zij al meer dan 50 jaar mijn vriendin. Zij werd mijn geliefde en zij werd mijn vrouw, dat is nu weggevallen, maar haar levenskracht en de kunstenares die zij daarin is staat recht overeind. Daarin waren en zijn wij bevriend.
Wij zijn in de kunst verbonden. In de levenskunst, die niet kan worden aangeschaft en die geen beloning kent. Wij hebben voor deze verbinding vormen gevonden, we zijn geliefden geworden, man en vrouw verbonden in het huwelijk, collega’s in dezelfde school, moeder en vader.
Al deze vormen zijn opgelost in het onbegrijpelijke en nog steeds staan we daar naast elkaar. Of zij dat nu bewust weet of niet, in de levenskunst zijn wij verbonden, in ons levenslot. Wij behoren tot dezelfde kring.
Dit nu noem ik lotsverbondenheid.

(moet zeker nog vervolgd worden)