Mijn moeder

Vandaag zou mijn moeder 103 zijn geworden. Zij overleed iets meer dan 30 jaar geleden. Een paar dagen voor haar dood was ik bij haar. Zij lag op een kamer alleen. Ik kwam binnen en groette haar, ik boog mij naar haar toe om haar te zoenen en er kwam geen enkele reactie. Er was niets. Geen herkenning. Geen sympathie. Geen afkeer ook. Zij keek mij aan alsof ik er niet was, maar zij keek niet door mij heen. Zij zag mij en ik riep niets meer bij haar wakker. Ik was niet meer haar zoon.
Zij was, zeg ik nu, niet meer mijn moeder. Zij was zoals zij was, teruggetrokken in zichzelf uit de wereld van vormen en tijd. Hier in deze wereld vervulde zij geen functie meer. Er was geen rol meer die haar paste, niet moeder, niet dochter, niet vrouw zelfs. Alleen die ene druppel water.
Zoals wij allemaal ten diepste geen functie vervullen en zijn zoals het water dat stroomt naar de zee en zich daar voegt in de oneindige oceaan. Zonder naam, zonder zich nog aan iets te hechten.
Ik schreef daarover later: ‘Ik zat bij haar bed, eerlijk gezegd eerst met een zekere verontwaardiging omdat zij mij niet herkende en omdat zij mij daar zo onthand liet zitten, en wat later in het besef dat dit het afscheid was. Ik wilde afscheid van haar nemen, laatste woorden zeggen, haar steunen, goed voor haar zijn, gezegend worden, maar het was allemaal in het niets. Zoon die moeder zoekt. Ik pakte haar hand, maar ook dat wilde zij niet. Dit was het. Haar lichaam was haar grens. Zij deed niets meer voor het goede doel.
Stil zat ik enige tijd bij haar.’

Een paar weken na haar dood heb ik iets hiervan proberen te verwoorden in een gedicht dat ik Afscheid noemde:

Jij die mij voedde en het leven gaf,
ofschoon ik vele vrouwen in je las,
ik heb nooit geweten wie je was,
laat staan dat ik weet wie je bent.
Moeder, jou heb ik nooit gekend.

En het kennen dat ik meende te doen
werd een farce die laatste dagen toen
tenslotte alles wat karakter heet
vervloog, tot nog slechts een spleet
restte, dieper en leger dan het graf,

waarin, de voorhang voor mijn kinderoog
verscheurend, even die ene verscheen,
die de vrouw die daar te lijden lag
door de gangen van de tijd bewoog

tot dit moment en ik die daar stond
en mij roerloos zwijgend aanzag
alsof niets ons ooit verbond,
en stil en machtig weer verdween.

Ik kan veel zeggen over mijn moeder. Ik ken haar heel goed en ik houd van haar, dat warmbloedige, dat ongebreidelde en ook die enorme leergierigheid. Ze hield van sprookjes, zelf een heks, een fee en een koningin. Ze hield van dromen en zij heeft mij geleerd om dromen als hulp te zien. Ze hield van de Bijbel, niet van de Bijbel van de kerken, maar van de Bijbel van de mensen. Het leven was een avontuur, tot zij te oud werd voor het avontuur en zij zichzelf niet meer in de spiegel wilde zien. Toen werd de droom een nachtmerrie en sloeg de wanhoop toe. Arme moeder.
Al die tijd werd zij aangestuurd door dat naamloze, de geest, het water dat de oceaan zoekt. Als de hand in de pop van een poppenspeler. Zij probeerde een tijdlang op eigen houtje te leven zonder die lastige hand, die alles doordringende herinnering aan eenheid, maar het lukte haar niet. Het lukte haar ook niet om zich in haar bestaan te richten naar eenheid, zodat geest en ziel en lichaam samen konden optrekken. Zij bleef worstelen en zocht ten slotte haar toevlucht in de privé oceaan die alcohol biedt. Na een tijdje was er alleen nog maar de hand omwikkeld met een flard van de pop, tot ook die was weggeblazen.
En nu gedenk ik haar, zoals ik haar zo vaak gedenk, in liefde, in dankbaarheid, in deernis, in eerbied.