Het is raar maar waar, mensen zijn soms boos op mij omdat ik in al mijn ernst zo licht van aard ben. Vooral dat ik de alzheimer van mijn vrouw niet alleen als een ramp beleef, maar ook als een mogelijkheid tot liefdevolle uitwisseling, als een ontdekkingsreis zelfs, schiet bij sommigen in het verkeerde keelgat. Het lijkt alsof ik een fatsoensgrens overschrijd wanneer ik te kennen geef dat we het goed hebben en in liefde leven.
Ik vermoed dat hierbij ook bezorgdheid een rol speelt, vooral bij hen die mij langer kennen. Bezorgdheid dat ik te veel hooi op mijn vork neem en niet overzie hoe zwaar het nog kan worden. Regelmatig word ik gewaarschuwd dat mij nog veel ergere dingen te wachten staan en dat het maar de vraag is of ik over een tijdje nog zo opgewekt ben. Met ‘die nog veel ergere dingen’ doelt men op de verergering van de toestand van Hanneke, op nachtelijk spoken, op incontinentie en algehele onbereikbaarheid – een eindtijd dus waarin illusies geen stand houden. Heb ik met andere woorden wel voldoende oog voor de werkelijkheid?
Ik moet daarbij denken aan de uitspraak van de Amerikaanse schrijver Philip Dick: Wat is werkelijkheid? Werkelijkheid is datgene wat niet verdwijnt als je ophoudt erin te geloven.
Ik kan iedereen geruststellen, want ook ik weet absoluut niet of ik wel bestand ben tegen de verschrikkingen van het leven en in het bijzonder van het leven met iemand die steeds verder aftakelt. Ik ken de horrormovies, ze worden niet meer geprolongeerd, maar ze hebben wel in mijn theater gedraaid. En ik weet ook buiten alle voorstellingen om niet of ik het uithoud met mijn vrouw als zij steeds minder lijkt op de vrouw met wie ik zo lang verbonden ben geweest en steeds meer wordt tot een in zichzelf verzonken wezen.
Ik weet het niet. Daarmee is het wel gezegd. Ik weet het niet. We zullen het zien. Ik heb geen houvast. Ik richt mij niet naar prognoses en voorschriften. Statistieken zijn mij ook niet tot richtlijn, die zijn misschien handig als je tienduizend vrouwen hebt, maar ik heb er maar eentje. Het is ontdekken in de dagelijkse praktijk en wat ik ontdek lijkt vaak niet op wat ik dacht.
Ik verwacht van niemand dat hij of zij de donkere paden van het noodlot jubelend begaat, dat doe ik zelf ook niet, maar ik moet zeggen dat het leven veel minder zwart-wit is dan ik kan bedenken, en ook veel mooier. Er is een glimlach waar ik die niet verwachtte, een draad van licht waaraan mijn herinneringen, mijn ontmoetingen, ook mijn donkerste dagen zijn geregen. Ik kan het niet ontkennen. Ik hoef er niets voor te doen. Sterker nog: ik kan er niets voor doen, behalve misschien het zien en beamen.
Ik vind dat ik geluk heb gehad en ik zou niet weten waaraan ik dat te danken heb. Het is geen prestatie, geen verdienste. Ik heb geluk met het licht dat mij steeds weer vervult en met mijn uiteindelijk (want als kind en jonge man leed ik, en dus vooral mijn omgeving, aan een ernstig tekort aan frustratietolerantie) toch geduldige aard. En ook al ben ik regelmatig aan het eind van mijn Latijn, toch vind ik dat ik het ongelooflijk makkelijk heb in verhouding tot het lijden van veel mensen, mensen die gekweld worden door verschrikkelijke herinneringen, verbitterde mensen, eenzame mensen, het lijden van hele volksstammen, bij voorbeeld nu van de bewoners van Oekraïne.
Het is eigenlijk zo gewoon. Ik heb een vrouw die in langzaam tempo doormaakt wat wij mensen nu eenmaal doormaken: een fysieke en psychische aftakeling die tot de dood lijdt. En ik heb daarbij de enorme mazzel dat zij een nuchtere en goedgemutste vrouw is, die zelfs in haar klagen nog kan lachen, niet altijd maar wel vaak.
We kijken elkaar aan, we houden van elkaar, we verliezen elkaar, dat doet pijn, we vinden elkaar weer, en in dat alles blijven we het leven herkennen, de waarheid van het leven waarvan we zoveel houden. Niet de hele tijd, maar toch steeds weer. Het is een liefdesverhaal. We houden van elkaar en met elkaar van het leven.
Op liefdesverhalen kan je je niet beroepen, daar komen geen wetten en voorschriften uit voort.
Ik lees bij Buber over Rabbi Sussja van Hanipol (Hannopil, inderdaad Oekraïne):
Toen rabbi Smjelke en zijn broer bij de maggid van Mezritz waren gekomen, brachten zij dit naar voren: ‘Onze wijzen hebben een woord gesproken dat ons niet met rust laat, omdat wij het niet begrijpen kunnen. Dat is het woord dat de mens God voor het kwaad evenzeer lofprijzend moet danken als voor het goede en het met dezelfde blijdschap moet ontvangen. Geef ons raad, rabbi, hoe we dit moeten opvatten’. De maggid antwoordde: ‘Ga naar het leerhuis, daar zullen jullie Sussja vinden die daar zijn pijpje rookt. Hij zal jullie de uitleg zeggen’. Ze gingen het leerhuis binnen en legde rabbi Sussja hun vraag voor. Hij lachte: ‘Daar hebben jullie de goede wel voor uitgezocht! Jullie zult je tot een ander moeten wenden, en niet tot iemand zoals ik, die zijn leven lang geen kwaad overkwam’. Maar zij wisten: Rabbi Sussja’s leven was van de dag van zijn geboorte tot aan deze dag toe geweven uit nood en pijn Zonder een enkel ander draadje. Toen begrepen ze wat het betekende leed in liefde te ontvangen. (Martin Buber, Chassidische vertellingen, p. 261)
Iets hiervan ken ik. Omdat ook ik mijn pijpje zit te roken in het leerhuis. En omdat mijn harde verwachtingen en eisen ten aanzien van het leven, hoe het zou moeten zijn, oplossen in naamloze werkelijkheid.
Naamloze werkelijkheid. Zonder zekerheden, zonder begrip en bedoeling. Bron van vreugde.
wat lief, Hans. Dank je !
Mmmm… zo is het.
En dan je taal “ik ken de horrormovies, ze worden niet meer geprolongeerd, maar ze hebben wel in mijn theater gedraaid.”
En je humor “statistieken zijn mij ook niet tot richtlijn, die zijn misschien handig als je tienduizend vrouwen hebt, maar ik heb er maar eentje.”
Dank!
Namaste.
Love.
Ik herken eerlijk gezegd een beetje het gevoel dat jij beschrijft. Weliswaar word ik zeker niet boos op jou omdat je zo blijmoedig en positief schrijft over de dementie waardoor jullie worden getroffen, maar er is wel soms verbazing (of jaloezie?). Ik weet heus wel waar dat vandaan komt. Mijn beide ouders kregen te maken met dementie, en hoewel ik hen beide lief had (heb) en ook voor hen heb gezorgd (in hun eigen huis, met enige afstand), is en was er die vraag: “had ik niet meer voor hen moeten doen, er meer voor hen moeten zijn?”
Ik weet uit ervaring in mijn werk dat veel mantel(der liefde)zorgers zich die vraag stellen, en dat er ook steeds dat schuldgevoel om de hoek komt kijken. Zeker wanneer je, naar beste kunnen en willen, de zorg uit handen hebt moeten geven, weegt dat zwaar. Oppassen dus als je dit soort adviezen of oordelen hebt. Dus kan ik helemaal vrij zeggen: ik bewonder jullie, jou én Hanneke om hoe je hiermee omgaat. Heel fijn om te lezen en van te leren!
“Elk nadeel heb z’n voordeel”. Komt niet van een Rabbi, maar van onze vaderlandse filosoof. Johan C. Ik kan er niets aan toevoegen
Prachtig en ook herkenbaar in mijn eigen leven. Het is maar hoe je de dingen beziet.
En dankjewel voor het stukje over Rabbi Sussja komt binnen!
Prachtig, wat mooi geschreven zo eerlijk en puur zoals het is!
Dankjewel Hans….
Niets aan toe te voegen!
Nu is nu.
Warme groet,
Jobi van Veen
PS (voor ons allemaal)
O ja… hang niets steeds de wolken van morgen voor de zon van vandaag.
Ik kijk weer in de spiegel ,terwijl ik je woorden drink die mijn ogen laten glanzen van erkenning , in het voelen wat ik in dit ogenblijk mag ervaren. Dan begrijp ik dieper wat het ook bij mij betekent : het leed in Liefde te ontvangen…in dankbaarheid aan jou ,die me dit laat zien vanbinnen. ..
Wat ik uit je verhaal haal, is leven in het hier en nu en antwoord geven op wat zich aandient, steeds weer opnieuw, in contact met jezelf. Wat me inspireert is dat als je de liefde voor elkaar blijft voelen, er veel mogelijk is.
Met een woord prachtig, het ontroert mij diep
Ooit was dit een reactie van mij toen ik aan de Voeten zat van een wijze man: but I don’t mind. Nooit ben ik dat vergeten. Die vrijheid van keuze is er altijd.
Hans, wat kan jij de dingen benoemen en duiden met je pen. Die oprechte helderheid. Je raakt me telkens weer. Dankjewel
Ik vind ook nu weer humor in je verhaal, Hans. Die quote van Philip Dick over de werkelijkheid – ’t duurde eventjes voordat ik besefte wat er stond. Het dekt helemaal de lading. En van de statistiek en die tienduizend vrouwen. Hahaha.
Vrijdag heb ik Hanneke nog bediend op het terras van landgoed Hackfort, met een kopje koffie en een verrukkelijk taartje en later haar achterna gerend met d’r tas. Ik vertelde haar dat ik zo’n twintig jaar geleden les van haar heb gehad. Ze reageerde steeds zo lief en zacht en met een helder kreetje. Op een of andere manier zie ik zo’n ontmoeting ook als een teken (zonder het nou te mystificeren of zo iets), ook omdat ik laatst van jou Hans (de leer) gedroomd heb. Nog een goede zondag.
Een verademing, jouw verhaal.
Jullie hebben het goed. Het is zwaar en God zij geprezen dat je die lichte toon in jezelf altijd weer vindt en als de enige werkelijkheid ervaart.
Degenen die jou een beetje kennen weten heus, dat je er de persoon niet naar bent om ergens overheen te leven.
Enne…natuurlijk heb je wèl tienduizend vrouwen. Niet in huis, maar wel allemaal van jou houdend♥️.
Wat kunnen deze columns een juweel van een boek opleveren!
Helemaal mee eens Els.
Prachtig, én gedijen wij niet allen in jullie voorbeeld, ik echt wél ❤
Wat prachtig, Hans.
Prachtig, zeer herkenbaar
Wat een prachtig stuk! Je verhult niets en omarmt alles. Wat fijn dat deze lichtheid jou gegeven is!
Feitelijk is dit ook nog steeds hoe ik het Hanneke zie doen.