Paso doble (2)

Die ziel, dat zelf van Hanneke heb ik via Hanneke leren kennen. Het was meer dan 50 jaar geleden. Ik had eerst een hekel aan die persoon Hanneke en viel toen toch op haar, toen ik haar beter leerde kennen en haar in haar vitaliteit, intelligentie en waarachtigheidheid ging waarderen. Ik viel aanvankelijk niet op haar als een geliefde, laat staan als een mogelijke levenspartner, ik zag haar vooral als een vriendin. En het duurde een paar jaar voordat ik proevenderwijs vooral van die andere ging genieten, die andere die ik de aanwezige noem, de kracht die haar bewoog en die haar inspireerde, die warmer was en geestiger en wijzer ook dan Hanneke. Toen begon ik echt van haar te houden, niet alleen van persoon tot persoon, maar ook van ziel tot ziel. Ik wist binnen al mijn persoonlijke twijfels met grote zekerheid dat ik mijn leven met haar wilde delen.
We werden man en vrouw, we trouwden, we gingen samenwerken, ziel naast ziel, persoon naast persoon. Dit alles ging niet zonder slag of stoot, want onze zielen waren verbonden, maar onze persoonlijkheden hadden het moeilijk met elkaar. We waren heel verschillend en we vochten regelmatig dat de stukken ervan afvlogen. Een wonderlijk gezicht, alsof de twee lijnen waaruit een V is opgebouwd elkaar bovenin bestoken terwijl alles onderin, in de basis, vanzelfsprekend in eenheid is. De V van vrede, de V ook van verscheurdheid.
Gaandeweg echter leerden we ook als personen samen te leven en loste de strijd op. We hadden er een jaar of twintig voor nodig om hoofd, hart en seks te verbinden, zodat V niet alleen onder maar ook boven heel werd. Het bijzondere was dat dit gebeurde zonder dat een van ons beiden hoefde te zwichten. De strijd loste op in de erkenning van het verschillende en in het besef van de eenheid. We hadden een prachtig huwelijk – lichamelijk, psychisch, geestelijk – zeg ik nu, terugkijkend op die bijna 50 jaar.

Toen kwam de alzheimer, zo’n 12 jaar geleden. Even voordat bij Hanneke de diagnose alzheimer werd gesteld, droomde ik dat er een atoombom ontplofte. Ik heb het al eerder verteld. Hanneke en ik stonden buiten in het open veld. Eerst leek het ver weg te gebeuren. Ik zag de paddenstoelachtige wolk aan de horizon oprijzen. Toen drong tot mij door dat het veel dichterbij was dan ik had aangenomen. Ik dacht nog even dat het misschien meeviel, dat het een kleine bom was, maar toen een hete wind opstak en de zon werd verduisterd, wist ik wel beter. Dikke flarden as woeien ons tegemoet. Het was duidelijk: er was geen ontkomen aan. Ik zei tegen Hanneke: ‘Kom maar hier, mijn liefje. Nu gaan wij sterven.’ Wij gingen op de grond liggen en ik sloeg mijn armen om haar heen. Rustig. Constaterend. Verdrietig. Vooral teder. Wij waren niet bang. Het moment was gekomen. Dat was het einde van de droom.

Kom maar hier, mijn liefje, nu gaan wij sterven. Dat was het besef en dat is het nog steeds.
Het is een ramp, alzheimer, de gehele persoonlijkheid wordt aangetast. De ziel wordt op alle mogelijke manieren belemmerd in zijn expressie. Zo zie ik het in ieder geval. Het lichaam wordt van binnenuit verwoest, tot de dood erop volgt, de psyche takelt af, er is geen oriëntatie meer in tijd en ruimte, de emotionele winden steken op, soms eufore winden, soms woedende winden, dikke flarden as van halve herinneringen en wanen, de woorden vallen weg, persoonlijk contact wordt steeds moeilijker. En toch zijn we hier samen, zoals in de droom, en houden elkaars handen vast. We weten dat we gaan sterven en we leven in dat besef. Ja, leven!
Ik kan als persoon bijna niet meer met haar communiceren, ik kan een beetje sturen en een beetje leiden, maar haar ziel voel ik nog steeds met mijn ziel en we omhelzen elkaar, overdag en wanneer we slapen. Als zij naar muziek luistert en staat te bewegen en mee te zingen is het heel sterk, als ik zeg dat ik ga schrijven zegt ze: ‘Goed!’ en heeft het er zelfs voor over om een tijdje zonder mij te zijn. Wanneer ik een retraite geef, is zij er ’s avonds bij en geniet zij. Ze staat opeens op, komt bij mij staan, legt haar hand op mijn hoofd, teder en zegenend. Niet zoals vroeger, maar zoals nu. En ook ik ben zoals nu. Ziel met ziel is altijd nu.

Het is een groot geluk dat ik haar via haar heb leren kennen en dat ik nu nog steeds, nu haar persoonlijkheid bijna geheel is weggevallen en wat er resteert vaak onaangename vormen aanneemt, toch tussendoor van hart tot hart met haar kan zijn. Dat is werkelijkheid die ik steeds weer ontdek, en ook realiseer.

We lopen de trap af, ik onder haar met mijn gezicht naar haar toe, zodat ik haar tot steun kan zijn als zij misstapt. Haar rechterhand rust in mijn linkerhand. Ik loop achteruit, zij vooruit. Ik zeg: ‘We dansen de paso doble’. Zij zegt: ‘We zijn kindjes’.
Ik zeg: ‘Lijp’’. ‘Lijpje’ corrigeert zij mij.
Dat is het: we zijn kindjes, een beetje dwaas, die de paso doble dansen. Al meer dan 50 jaar. En we kunnen het nog van ziel tot ziel, lichaam met lichaam. Zo goed en zo kwaad als het gaat.