Therapie en geestelijke weg (2)

THERAPIE EN GEESTELIJKE WEG (2)

De vorige aflevering van mijn nieuwe reeks Therapie en geestelijke weg bestond voor een groot deel uit een (enigszins herziene) inleiding tot een lang artikel, getiteld De oorzaak van het lijden. Ik heb dit artikel bijna 10 jaar geleden geschreven als een definitief afscheid van het psychotherapeutisch denken dat voor het huidige lijden de oorzaak zoekt in het verleden.
In dit artikel beschreef ik hoe naar mijn mening het therapeutisch denken te ver was doorgeschoten en tegelijkertijd trachtte ik voor mijzelf te formuleren waarom ik geen psychotherapeut meer was en wat ik dan wel was. Het was een afscheid na jarenlang wikken en wegen en tegelijkertijd de aankondiging van een nieuwe richting. Dat wist ik toen niet zo duidelijk. Eerst is er bij een afscheid het losmaken en loslaten, dat vaak gepaard gaat met scheuren, en pas dan zie je dat het ook een geboorteproces is.

Ik sta nu weer op zo’n kruispunt. Het is minder heftig. Het is veel meer in vrede dan indertijd, maar er is wel degelijk sprake van een overgang.
Er ontsluit zich een weg en ik wil de komende tijd schrijven over het nieuwe landschap. Het regent inspiratie, het lijkt mij heerlijk daar vorm aan te geven. Ik ben heel benieuwd.
Het is een nieuw landschap en het is ook een vervolg op het vorige (zo groot is de breuk niet – dat was 10 jaar geleden wel het geval). Daarom lijkt het mij goed om als aanloop eerst nog wat stukken te citeren uit het artikel van 10 jaar geleden. Het zijn zeven stukken – ik plaats er vandaag drie en morgen vier.

Het zal duidelijk zijn dat ik niet meen dat het lijden van de mens het directe gevolg is van ervaringen in de kindertijd. Wat misschien niet zo duidelijk is, is dat ik vind dat de psychologie en in het verlengde daarvan de waaier van psychotherapeutische stromingen bestaansrecht hebben. En meer dan dat: door de psycholoog en de psychotherapeut worden noodzakelijke functies vervuld. Psychotherapie is een ambacht, en soms ook een kunstvorm, waaraan in onze samenleving grote behoefte bestaat.
Ik heb geen kritiek op de psychotherapie als zodanig. Ik heb kritiek op het te lang toedienen van het middel, alsof het psychologisch denken een eindbestemming zou zijn. Ik heb ook kritiek op het te breed toedienen van het middel, alsof iedereen erbij gebaat zou zijn om zichzelf op deze wijze te bezien. Ik vind dat in veel gevallen het middel (deze wijze van zelfbeschouwing) erger is dan de kwaal en een belemmering vormt voor de zoekende mens.
Ik meen, zoals gezegd, dat het lijden van de mens niet het gevolg is van ervaringen in de (vroege) jeugd. De mens lijdt niet aan het verleden, hij lijdt aan zichzelf.

*

Het loslaten van het oude is een wonder. Er kan wel verwachtingsvol naar toe worden gewerkt, het kan echter niet worden bewerkstelligd. Het is een daad van overgave en van vergeven.
Maar wie vergeeft er? Degene die voor het vergeven staat is een volstrekt andere dan degene die vergeven heeft.

De psychotherapeutische scholen en andere methodische wegen, zoals vormen van yoga en meditatie, kunnen brengen tot vlak voor het punt, en dan dienen zij terug te treden. Zij kunnen helpen de tafel te dekken.
Het is altijd weer een wonder als iemand loslaat. Een wonder, dat mij in het verleden, toen ik werkte als psychotherapeut, niet met trots vervulde, maar met dankbaarheid.

*

Er was eens, zo vertelt een Japans verhaal, een samoerai op een schip. De samoerai leunde over de reling en keek uit over de zee. Toen, doordat hij een verkeerde beweging maakte, schoot zijn zwaard uit de schede en viel in de zee. Snel pakte de samoerai zijn korte zwaard en maakte een inkeping in de reling, precies daar waar het zwaard hem was ontschoten. Toen riep hij de kapitein, wees op de inkeping en verzocht hem daar op die plaats naar zijn zwaard te laten dreggen.
Varend over de oceaan van de tijd maken wij inkepingen in onze reling en deze inkepingen noemen wij herinneringen. Zo was het, daar is het gebeurd, en dat kwam doordat ik en doordat die ander… En we menen dat wij zo ‘ons zwaard’ kunnen terugkrijgen.
Wij zijn, zeker de laatste eeuw, geneigd ‘het verlies van het zwaard’ toe te kennen aan onze ouders. Wij wijzen op de reling en roepen: ‘Kijk, kapitein, daar zijn de tekenen. Het begon toen ik twee jaar oud was, toen mijn ouders gingen scheiden. Vanaf dat moment heb ik mijn vertrouwen verloren.’ En de kapitein kijkt en knikt en vraagt zich af waarom toch ‘dat zwaard’ steeds weer verloren wordt. Waarom is het nu al duizenden keren steeds weer op dezelfde manier in het water gevallen? Wat is dat voor een kracht die sterker is dan alle mogelijkheid tot herkansing die moment na moment wordt geboden?