Toch nog onverwacht

TOCH NOG ONVERWACHT
Voor Tanja

Toch nog onverwacht, zoals het in de overlijdensberichten staat, is de man overleden. Op eerste kerstdag in de vroege ochtend. Ik ken hem niet goed, ik ken hem voornamelijk door de verhalen van zijn vrouw, die ik wel goed ken. Uit die verhalen ken ik hem als een lieve, zachtmoedige en geestige man, een vader van twee zonen die al jong een ernstige ziekte kreeg en zich bijna als een riet in het water heeft gebogen voor het lot dat hem was toebedeeld. Zijn vrouw schrijft dat hij in de dagen voordat hij stierf zo nu en dan zijn ogen opsloeg, oogcontact maakte, glimlachte en ‘mooi’ en ‘lief’ zei. Ook zei hij een keer: ‘Wat spreek je in de liefdestaal?’

Haar verhalen ontroeren mij. Ze zijn zo waar. Wat mij ook ontroert is de toewijding, de eigenzinnige toewijding, waarmee ze haar man heeft losgeweekt uit het verpleeghuis om, ondanks alle tegenwerking, wantrouwen zelfs van de bevoegde instanties, op haar manier met hem te kunnen zijn, thuis bij haar en de kinderen, en hem te kunnen verzorgen. Zo gewoon eigenlijk en in deze tijd, waarin voor bijna ieder probleem een institutioneel vakje bestaat, zo bijzonder. Tegen de klippen op de eigen draad volgend, de draad van liefde. En die leidde heus ook door de donkerste delen van het labyrint.

Nu is het volbracht. Voor hem en voor haar. Voor haar even, want het leven gaat door. Hij heeft zijn kleren, waarin hij tijdsreiziger was, achtergelaten en is het onbekende in. Voor haar is het volbracht, maar niet voorbij.
Hij is overgegaan, heeft het tijdelijke voor het eeuwige verwisseld, is niet meer – allemaal termen die suggereren dat we toch enig begrip hebben van dat onbegrijpelijke. We weten het niet, we kunnen niet om het hoekje kijken, met ons begrip kunnen we in ieder geval niet om het hoekje kijken. Wat we kunnen, gehuld in onze fysieke en psychische gewaden, is vertrouwen. Vertrouwen is, net zoals liefde en mededogen, niet van het lichaam en niet van de psyche. We kunnen er niet mee kijken, niet mee begrijpen, maar we kunnen er wel mee zijn. Tot om het hoekje? Wie weet.

*

De dood is het grote mysterie. Het eindpunt. De tegenstander die aan het licht brengt wie wij zijn.
De dood is de onbekende. Wanneer we de dood kennen is het te laat, want dan zijn we er doorheen, zijn we in het voor ons nu onbekende, aangenomen dat ons begripsmatige kennen (dat altijd met twee woorden spreekt) in staat is de deurloze deur te passeren.
Wat we kennen is de ‘uitstraling’ van de dood, ik bedoel daarmee: het besef in de tijd dat al het tijdelijke eindig is. De uitstraling van de dood is als een snijdende oostenwind. Je hebt, wij hebben, de mens heeft de neiging om zich van die ijskoude wind af te wenden, zich diep in de warmte van zijn kleren te hullen en er met zijn rug naar toe te gaan staan. Slechts een enkeling keert zich om en ziet de wind in het gezicht.
Het vraagt moed om je met al je kleren aan om te keren en toch onverhuld te zijn. Je kunt ook zeggen: het vraagt werkelijkheidszin. Je kunt ook zeggen: het vraagt benieuwdheid. Het is de weg van de waarheid en het leven. De weg die geboren wordt in het diepste duister.

Toch nog een kerstverhaal.