Toen en nu.
We plaatsen ons in een bepaalde tijd en in een bepaald ruimtelijk kader. Vanuit dat punt in tijd en ruimte kunnen we ons gebeurtenissen herinneren uit ons verleden, we kunnen plannen maken over de toekomst, afspraken maken voor overmorgen, we kunnen opstaan, naar buiten kijken en de ruimte om ons heen waarnemen, en via computer, tv etc. kunnen we de wereld overzien.
In dat punt in tijd en ruimte zijn we iemand, een omschreven individu, solide gelokaliseerd als een speld op een landkaart, dat ben ik, daar ben ik. Maar zo nu en dan worden we uit die schijnbaar solide middelpuntigheid getikt. Dan worden we ’s ochtends wakker en weten even niet meer wie we zijn, waar we zijn, we staan op en zijn vergeten waar de sleutels liggen, de pinpas, de naam van een buurman, we worden overspoeld door een herinnering, we roepen ‘nee’ tegen iets van vroeger en weten niet meer wat we gistermiddag ook al weer deden.
Dat kan beangstigend zijn. Het kan ook gewoon interessant zijn. Of bevrijdend. Het hangt er vanaf hoezeer je je identificeert met de identiteit in tijd en ruimte en hoezeer deze identificatie ommuurd is.
Bij de ziekte van Alzheimer doet dit zich voortdurend voor. Het hier en nu is meer een gat dan een plek. Een gat waardoor vroegere gebeurtenissen omhoog worden gestuwd. Diepere tijdslagen doordringen gestaag het heden en breken bij tijd en wijle ook vulkanisch naar buiten.
Dat gebeurt niet alleen bij de alzheimerpatiënt, maar ook bij de direct betrokkenen. Ik kan uit eigen ervaring bevestigen, dat het een aanstekelijke ziekte is. Niet besmettelijk, wel aanstekelijk. Ik heb nooit zoveel door mijn leven gereisd als de laatste jaren, zittend bij mijn vrouw, meelevend, communicerend. In het bijzonder ons huwelijk van 47 jaar is niet zozeer een buis door de tijd als wel een uitdijend vlak waarop dezelfde patronen steeds weer terugkeren. Een landschap met bergen en meren en moerassen. Herinneringen, en toch alles nu.
De brokstukken die uit het onvervulde verleden door de smalle mond van het nu omhoog worden gestuwd, kunnen een enorme chaos veroorzaken. Het kan heel verwarrend zijn voor de alzheimerpatiënt, en ook voor de omgeving, wanneer pijn en angst uit een vroegere periode zich zo acuut manifesteren dat zij niets meer weg hebben van herinneringen en ook niet meer worden herkend als herinneringen. Gisteren en vandaag, de vroege kindertijd en nu, het loopt allemaal door elkaar. De eenzaamheid, de boosheid, de angst, het schuldgevoel van lang geleden, het wordt beleefd als nu, net zoals trouwens de vrede en het stille geluk met een pop in de armen.
Het is heel naar om met iemand te zijn die zichtbaar lijdt en daarin onbereikbaar is. Dat is uithouden en er het beste van maken. In mijn dagelijkse praktijk met mijn vrouw betekent dit om te beginnen: zoveel mogelijk zonder eisen zijn en niet vergelijken. Niet vergelijken met hoe ik mij haar herinner en niet met hoe ik het wens.
Daarbij denk ik regelmatig: wat als zij altijd zo blijft? Wat als dit gezicht, deze leegte, deze panische verwarring niet meer voorbijgaat? Als dit mijn voorland is, totdat een van ons tweeën sterft? Ja, wat dan?
Dat is de angst waarmee ik kan reageren op wat er gebeurt, waarmee ik kan inhaken en onderdeel kan worden van het drama. Het is mijn fantasie, mijn negatieve toekomstverwachting, die dan een alliantie aangaat met haar angst en verwarring. Daarin kunnen wij ons beiden verliezen. In wederzijdse afhankelijkheid kunnen we wegzakken in het moeras.
Terwijl ik uit ervaring weet dat er bij haar altijd een luikje opengaat wanneer ik open aanwezig ben, en dat de verwarring altijd oplost in contact. Als ik maar niet ga redeneren en jagen, als ik maar niet dwingend probeer bij te sturen.
Ik heb moeten leren dat ik met al mijn plannenmakerij, mijn redelijkheid, mijn bezorgdheid en mijn goedwillendheid, wel in mijn eigen ogen aan de goede kant van de streep sta, maar haar niet bereik. Het is ijdelheid, tegen de spiegel aanpraten, net zoals het tegen de spiegel aanpraten is om tegen een kind van drie over morele principes te beginnen.
Het gaat om het contact voorbij de woorden, dieper dan redelijkheid, dieper dan goede bedoelingen, het contact dat meer aanraking is dan begrip. En dit contact, dat niet onder te brengen is in ons vertrouwde etiketteringssysteem, is heilzaam.
En de vraag aan mij is, iedere keer weer: ben ik bereid mij toe te vertrouwen aan dit niet-weten? Ben ik bereid met haar te zijn zonder mij te verliezen in haar?
Ja, zo groot is het. Zo serieus. Daar gaat het om.
Niet alleen bij mijn vrouw die lijdt aan de ziekte van Alzheimer, maar bij iedereen met wie ik in dit onbegrijpelijke bestaan verbonden ben. Mijn vrouw is de katalysator geweest en haar ziekte is voor mij een medicijn gebleken.
Zoals ik het zie betekent de ziekte van Alzheimer niet het einde van de rit. De wens naar vrede blijft bestaan, de diep menselijke wens naar vergeving, de wens om in eenheid te zijn. Deze wens is een actieve kracht waarin het onverteerbare van een heel leven wordt opgenomen en herkauwd, buiten alle begrip om, en wordt omgezet in … Ja, in wat? Ik wilde schrijven in stille aanvaarding, maar dat is weer te heilig, zo is het niet. Er vindt wel een omzetting plaats, de brokstukken worden vermalen, het wordt stiller, maar hoe dat precies in zijn werk gaat, ik weet het niet. Wat ik zie en weet (en ook dit is een algemeen menselijk gegeven en gaat niet alleen op voor mijn vrouw) is dat de oude patronen van gedrag en levensinstelling die in het heden aan het licht worden gebracht, juist doordat ze aan het licht worden gebracht oplossen en hun kwellende kracht verliezen.
In communicatie en openheid is er de mogelijkheid van herkansing en genezing. De ziekte, hoe ontluisterend ook, is niet een zinloos gebeuren, maar biedt de mogelijkheid van heling tot op de bodem.
(wordt vervolgd)
lieve Hans, dank voor je verdere verdieping van jouw leven met Hanneke. een spiegel voor mij waarin ik leer en bevestiging voel van mijn eigen ervaren: Ben ik bereid mij toe te vertrouwen aan dit niet-weten? Ben ik bereid met hem te zijn zonder mij te verliezen in hem?
Ja, zo groot is het. Zo serieus. Daar gaat het om.
Niet alleen bij mijn man die lijdt aan de ziekte van Alzheimer, maar bij iedereen met wie ik in dit onbegrijpelijke bestaan verbonden ben. Mijn man is de katalysator geweest en zijn ziekte is voor mij een medicijn gebleken.
In communicatie verbaal of non-verbaal en openheid ligt er de mogelijkheid van herkansing en genezing. De ziekte, hoe ontluisterend ook, is niet een zinloos gebeuren, maar biedt de mogelijkheid van heling tot op de bodem. van zoveel in hem en mij waarvan ik geen weet heb, maar waarbij ik in liefdevolle aanwezigheid en aanraking een stukje licht en genezing mag aanreiken en ervaren. dank lieve Hans..
Beste Hans,
Nooit hebben wij elkaar ontmoet. Toch voelt het alsof ik je ken. Of ik je begrijp is een tweede. Jij denkt op een ander en veel meer filosofisch niveau dan ik. In wezen ben ik een vrij laag opgeleide Beta. Ondanks de vele overeenkomsten die er tussen ons bestaan, voel ik naast de verwantschap een groot verschil in de wijze waarop jij omgaat met jouw situatie en hoe ik die ervaar. Jaloezie is een slechte eigenschap. Toch voel ik enige afgunst als ik lees hoe jij jullie situatie ervaart en accepteert.
Deze week is het 49 jaar geleden dat Joke en ik in Portugal aankwamen, waar ik een baan had gekregen. Joke kende mij nauwelijks. Zij kreeg het daar toen in het begin erg moeilijk. In een land, waar zij vreemd was, de taal niet sprak en een nagenoeg voor haar nog nieuwe en onbekende vriend. Toch trouwde zij met mij in juni 1973. Joke is nu 75. Sinds 1augustus 2019 verblijft zij in een zorginstelling. Mijn enige troost bestaat uit het feit dat het mij gegeven was. om voor haar te zorgen tot zij in een situatie gekomen was. dat zij niet meer wist wie zij was, wie ik was en waar zij was. Kon zij toen nog redelijk lopen. Dat is haar in deze instelling aardig afgeleerd. Ik ben dagelijks nog 2 uur bij haar. Herkent zij mij? mogelijk iemand die haar qua stemklank bekend voorkomt. Een zin formuleren of een antwoord geven bestaande uit meer dan één woord. Een antwoord dat ook enige relevantie heeft met de vraag lukt haar al lang niet meer. Toch ook heb ik kleine lichtpuntjes. Begin dit jaar vroeg ik vergeving voor mijn regelmatig gesnauw in de laatste jaren van ons samenleven. Ik vroeg: “Joke ik heb er er zo’n spijt van, dat mij zo vaak niet meer kon beheersen, kun je mij vergeven?” . Zij keek mij aan met een glimlach op haar gezicht en zei: “Ja natuurlijk”. In die zelfde periode reageerde zij op mijn opmerking dat ik nog steeds zo ontzettend veel van haar houd en echt nog verliefd op haar ben, met ook weer een passend antwoord: “Dat weet ik toch”.
Nu ik dit schrijf komen de tranen. Sorry. maar als ouwe mannen onder elkaar moet je dit ook wel begrijpen.
Peter
Beste Peter, Dank je voor je reactie. Wat je schrijft roert mij ook. Het is zo dichtbij, zo bekend ook. Verbazingwekkend hè, die helderheid die zich opeens niets aantrekt van het verwoeste brein en woorden vindt, een telegram, waaruit blijkt dat zij je wel degelijk ziet, achter alles, en dat toch die diepe verbinding niet is aangetast. Hartelijke groet, Hans
lieve hans,
Ziekte, een handicap, hersenletsel, het leven zelf, hoe ontluisterend ook, is niet een zinloos gebeuren maar biedt de mogelijkheid van heling tot op de bodem. Dank je wel.
liefs marian
Lieve Hans, DANK!!
Zoals jij je woorden vindt/je gedachten deelt…..je raakt me diep. Ria
Goedezondag,
Sinds kort lees ik uw woorden…
Sinds vandaag ben ik tot tranen toe geraakt…
En kan ik met mijn man Sialto contact maken met wat mij zo raakt…
Over openheid en zoveel meer, kwetsbaarheid en onze geslotenheid….
U bent op mijn weg gekomen en ik heb uw woorden binnen gelaten….
Dank u voor het delen,
Olaus
Dag Hans, steeds dieper en dieper word ik geraakt door de wonderschone energie die uit jouw woorden, waar geen woorden voor zijn, ‘spreekt’… Namaste!
Lieve Hans, aan een bombardement in Den Haag op 8 maart 1945 heb ik een levenslange angst overgehouden. Een angst die dagelijks aanwezig is. Jan, mijn man, en ik zijn nu 50 jaar samen en waar ik hem meer dan dankbaar voor ben is het feit dat in grote benauwde momenten van pure angst, hij niet probeerde om mij te begrijpen waar ik doorheen ging maar mij vasthield en streelde. Daar werd ik altijd rustiger van en ebde de ongrijpbare angst weg. En steeds meer ben ik gaan beseffen dat het de liefde was, en is, die ons overeind hield. Zoals jij over de liefde tussen jou en Hanneke schrijft raakt mij dus diep omdat het, op een bepaalde manier, herkenbaar is. Aanraken doet zoveel meer dan vele woorden kunnen doen. In gedachten hou ik jullie beiden dan ook heel stevig vast. Lieve groet, Lia Gunster
Aanraken doet zoveel meer dan vele woorden kunnen doen.
Ware woorden, Lia. Mooi. Dank je.
Hans diep geraakt ben ik door je schrijven. De liefde in alles zien en voelen. Respect
Je blijkt met elk nieuw stuk toch weer steeds nog dichter bij de kern te komen. Dat dat nog mogelijk is… Een groots werk waarvoor ik diep ontzag heb. En ik ben heel dankbaar dat ik jouw spannende, verhelderende en heilzame graafwerk van zo dichtbij meemaak. Schepje voor schepje van je/jullieeigen ervaring.
Vanmorgen in De Verwondering citeerde Kristien Hemmerechts een gedicht van Herman De Coninck, “Ligstoel”. Daarin slaan de volgende woorden op jou:
‘(…) ik heb niet veel van mezelf
nodig om vol te zijn, wat ik nodig heb is vooral: weinig.’
En het vervolg beschouw ik als een wenkend perspectief, voor mij en velen:
‘Er is te weinig weinig. De vergevensgezindheid
van het niets waarin wij, als we eveneens
niets zouden zijn, zouden passen.’
Geen begrip, maar aanraking.
In stil ontzag.
Eva.
Oh, ‘begrijp’t moet ‘beschrijft’ zijn want ik denk dat het niet te begrijpen is, alleen te ervaren.
Hans,
iedere keer ben ik weer diep onder de indruk over hoe jij schrijft over jullie huidige leven samen. Je begrijpt pure liefde. Dank je.