Tussen in- en uitademing

Via via bereikte mij een condoleance bericht. Iemand had naar aanleiding van mijn laatste blog begrepen dat Hanneke was overleden. Ik was verbaasd, want Hanneke is niet overleden. Ik las mijn blog nog eens over en dacht: ‘Zou het door de foto komen van Hanneke met haar ogen dicht, zou die zijn misverstaan?’ En ik dacht: ‘Ja, waarschijnlijk, in combinatie met het tweede couplet van mijn gedicht, waarin ik mij afvraag of dit het einde is van het verhaal’. Ach, wat naar. Dan zullen wel meer mensen dat zo hebben opgevat.
Dat bleek inderdaad het geval te zijn, want weer wat later werd ik meer rechtstreeks gecondoleerd. Ik las daarop de reacties op mijn laatste blog nog eens door en zag dat ik mogelijkerwijs sommige berichten van deelneming anders had opgevat dan de bedoeling was. Misschien waren het geen blijken van deelneming omdat Hanneke was opgenomen in een verpleeghuis en ik daardoor in de rouw was. Nee, nu ik weer keek zag ik dat sommige schrijvers er vanuit gingen dat Hanneke was overleden.
Een misverstand dus. Ik vind het heel vervelend. Het spijt mij, ook al weet ik niet hoe ik het had kunnen voorkomen.

*

Ik zal iets vertellen over Hanneke, hoe het nu met haar gaat.
Ze leeft in haar eigen wereld, vaak diep in zichzelf verzonken. Maar, hoe ver weg ook, ze kan plotseling toch weer krachtig aanwezig zijn. Zij is nooit de weg van geleidelijkheid gegaan en dat doet ze ook nu niet. Als ze aanflitst is ze vriendelijk, geestig ook, dankbaar zeggen de verzorgsters, charmant zelfs, maar ze kan ook razend zijn, heel driftig, wanneer ze tegen haar zin wordt aangeraakt en vooral wanneer ze wordt verschoond. Hoe mager en fragiel ze ook is, dan kan ze hard om zich heen slaan.
Er is een voortdurende beweging in haar, een dynamiek, je kunt het ook onrust noemen, daarom ga ik vaak met haar lopen, stapje voor stapje, schuifelend, een rondje door de huiskamer, de gang op, en dan voel ik al die energie in haar golven. Wat een trilling, wat een leven!
Ze spreekt bijna niet meer, maar heeft wel op haar eigen wijze contact gemaakt met een paar van de medebewoners. Vooral met één man, daar is toch iets aan het ontstaan, zoals ik dat zo vaak heb zien gebeuren in de tijd dat we samen waren. Ik kan het geen verliefdheid noemen, maar het is wel degelijk iets van man en vrouw, iets wederzijds. Hij zorgt voor haar, ze zitten naast elkaar en hij streelt haar arm, alsof het buiten hem om gebeurt. Hij kan ook tamelijk dwingend zijn, dan slaat hij op de leuning van zijn stoel om aan te geven dat zij naar hem toe moet komen. Van de week stonden ze toen ik binnenkwam middenin de huiskamer naast elkaar. Toen Hanneke mij zag, zei ze met een heldere stem tegen mij en de man naast zich: ‘De vader’. Was ik nu haar vader en hij een vriendje dat zij aan mij voorstelde?

Niettegenstaande al dat soort oplevingen is zij onmiskenbaar de wereld aan het verlaten. En ik ben met haar de wereld aan het verlaten. Dat deel van mij, dat mij met haar verbond, stapt als het ware achterwaarts terug en wordt kleiner en kleiner. Al die foto’s in ons levensalbum, al die foto’s waar wij op staan en elkaar aankijken en lopen en praten en lachen, ze verkleuren, de contouren verdwijnen, het is niet meer nu, het is herinnering, en ook die vervaagt. Het is gebrekkig gezegd, maar misschien begrijp je wat ik bedoel, misschien ken je het. Het is een loslaten, niet alleen een loslaten van haar, maar evenzeer een loslaten van mijzelf, hoe ik mij kende met haar. Ik noem het in de rouw zijn.
En juist daardoor merk ik dat er achter ‘de foto’s’ iets anders is. Iets dat niet vervaagt. Ik blijf beseffen en beleven dat we verbonden zijn. Het is voelend weten, ik kan het bij haar niet toetsen, omdat haar instrumentarium zo is aangetast dat zij zichzelf niet meer kan bezien, laat staan beschrijven.
Ik noem het voor mijzelf de verbinding van het gedeelde goud, waarop we in de loop van de tijd ons gezamenlijke bestaan van zilver, metaal en hout en bordkarton hebben gebouwd, wat ik hiervoor ‘de foto’s’ noemde. Al die bouwstenen van ons persoonlijke bestaan zijn in de loop van haar ziekte weggeslepen en verkruimeld, maar het goud is er nog steeds. Het vloeibare goud van het geheime woord, niet vast te leggen in begrippen en bijna niet apart uit te spreken.
Ik noem het goud, ik kan het ook God noemen, of Eenheid. Ik ervaar het als licht. En dat is in dit verband misschien wel het beste woord: al die foto’s in ons album waren immers alleen maar mogelijk door het licht.

Ik kom haar kamer in, ze ligt in bed, half overeind, haar ogen zijn open en ze lichten op als ze mij ziet. Maar, zoals meestal de laatste tijd, dooft het licht bijna meteen. Ze sluit haar ogen en keert naar binnen. Ik zit bij haar bed met haar hand in mijn hand – dat vindt ze prettig. En zoals ik dat dan soms doe, spreek ik voor mij uit, zoals het in mij opkomt – ook dat vindt zij prettig. Ik heb de indruk, ik kan het niet bewijzen, dat er toch een verstaan is voorbij de woorden, een zacht vloeiend ineenschuiven van haar ziel met mijn ziel.
Het is de laatste fase. Zij is aan het doodgaan. Hoe langzaam of snel dat gaat, ik kan het niet overzien, maar doodgaan is het. En ik help haar daarbij. Zo goed en zo kwaad als ik dat kan. Dat wil zeggen dat ik haar niet vasthoud. Ze mag gaan.

Ik spreek tegen haar over God, ik gebruik bij voorkeur dat woord, het woord uit haar kindertijd. Ze verstaat het en ze reageert er ook op. Ik spreek over het meest nabije van God: de adem, die alles doortrekt.
Ik zeg tegen haar: ‘Lieve schat, God ademt in en God ademt uit en daartussen ben jij er even, het restje van jou. God ademt in en God ademt uit en daartussen ben ik er even, het restje van mij. Het is alles Gods adem en jij en ik zijn er even en ik houd van jou, hier, even. Dag lieve schat.’
Zo spreek ik tegen haar. Ik voel dat het waar is, we zijn zo miniem, even gingen we op, even blonken we, we gingen samen in het opgaan en blinken en nu gaan we samen in het verzinken. En in alles is er Gods adem, die ons deed bestaan en doet bestaan, tot het bestaan ten einde is.
Als ik zo spreek, ontvouwt zich een glimlach. Haar ogen gaan open en zij lacht mij toe. Ik weet niet of zij de woorden begrijpt, ik begrijp ze zelf bijna niet, maar het gevoel dat de woorden bij mij oproept verbindt zich met het gevoel dat zij mij teruggeeft. Hierin zijn we verbonden. Dit is onze grond.
Woordeloze grond, de woorden wijzen ernaar, maar de grond spreekt uit zichzelf.